آلودگی پلاستیکی ؛ تاثیر پسماند های پلاستیکی بر طبیعت

از آلودگی پلاستیکی چه می‌دانید؟ حتما حفاظت زمین از آلودگی‌ها دغدغه شما نیز هست؛ زیرا حیات ما به حیات زمین وابسته است. با ما همراه باشید تا ابعاد فاجعه و راهکارهای آن را بررسی کنیم.

انباشت محصولات پلاستیکی در محیط زیست تا جایی ادامه یافته که مشکلاتی را برای حیات وحش و زیستگاه‌های آن‌ها و همچنین برای جوامع انسانی ایجاد کرده است. در اواخر قرن بیستم، پلاستیک‌ها از کوه اورست تا انتهای دریا یافت می‌شوند. هر قدر برای زیباسازی محیط اطرافمان تلاش می‌کنیم، پلاستیک‌ها از ما پیشی می‌گیرند و بیشتر به چشم می‌آیند.

وقتی به آلودگی فکر می‌کنیم، غالباً مواد شیمیایی را تصور می‌کنیم که هوا و آب را آلوده می‌کنند. مطمئناً می‌توان استدلال كرد كه آلودگی هوا، آب و زمین مهم‌ترین چیز در ذهن ماست؛ زیرا آن‌ها به‌طور مستقیم بر سلامتی و بهزیستی انسان‌ها و سایر موجودات زنده تأثیر می‌گذارند. اشکال دیگر آلودگی نیز وجود دارد؛ آلودگی صوتی، آلودگی نوری و آلودگی حرارتی. با این وجود، نوع آلودگی که در سال‌های اخیر بیشترین توجه را به خود جلب کرده است، آلودگی محیط زیست با پلاستیک است.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

•  آلودگی پلاستیکی چیست؟
•  تاثیر پسماندهای پلاستیکی بر طبیعت
  •  تغییرات اقلیمی
  •  آلودگی خشکی ها
  •  آلودگی اقیانوس
  •  تاثیر بر زندگی حیوانات
• انواع زباله‌ های پلاستیکی
• کشورهای با بیشترین آلودگی پلاستیکی
• راه حل‌ های برطرف کردن آلودگی پلاستیکی

آلودگی پلاستیکی چیست؟

آلودگی پلاستیکی، انباشت اشیاء و ذرات پلاستیکی (به‌عنوان مثال بطری‌های پلاستیکی، کیسه و میکروبیدها) در محیط زیست زمین است که بر زندگی وحشی، زیستگاه حیات وحش و انسان تأثیر منفی می‌گذارد. پلاستیک، ارزان و بادوام است و در نتیجه تولید آن توسط انسان زیاد است. در عین حال، ساختار شیمیایی بیشتر پلاستیک‌ها باعث می‌شود آن‌ها در برابر بسیاری از فرآیندهای طبیعیِ تخریب، مقاوم شوند و در نتیجه سرعت تجزیه آن‌ها آهسته است. در کنار هم، این دو عامل منجر به افزایش آلودگی پلاستیکی در محیط شده‌اند.

توزیع آلودگی پلاستیکی در نتیجه عوامل خاصی مانند جریان‌های بادی و اقیانوسی، جغرافیای ساحلی، مناطق شهری و مسیرهای تجاری بسیار متغیر است. جمعیت انسانی در مناطق خاص نیز نقش زیادی در این امر دارد. پلاستیک‌ها بیشتر در مناطق محصور مانند کارائیب یافت می‌شوند. این وسیله‌ای است برای پراکنده کردن ارگانیسم‌ها به سواحل دور‌ افتاده که محیط زیست بومی آن‌ها نیستند و بالقوه می‌تواند تنوع و پراکندگی ارگانیسم‌های موجود در مناطق خاص که از نظر بیولوژیکی متفاوت هستند را افزایش دهد. پلاستیک همچنین می‌تواند به‌عنوان مسیری برای آلاینده‌های شیمیایی مانند آلاینده‌های آلی پایدار و فلزات سنگین مورد استفاده قرار گیرد. برخی محققان اظهار داشتند كه تا سال 2050 وزن پلاستیک‌های موجود در اقیانوس‌ها از وزن ماهی‌ها بیشتر خواهد شد.

تاثیر پسماندهای پلاستیکی بر طبیعت

در این قسمت به تاثیرات آلودگی پلاستیکی بر طبیعت می‌پردازیم.

تغییرات اقلیمی

در سال 2019 گزارش جدید «پلاستیک و اقلیم» منتشر شد. براساس این گزارش، در سال 2019 تولید و سوزاندن پلاستیک منجر به افزودن 850 میلیون تن دی‌اکسیدکربن به گازهای گلخانه‌ای موجود در جو می‌شود. با روند فعلی، تا سال 2030 انتشار دی‌اکسیدکربن از این طریق، به سالانه 1.34 میلیارد تن خواهد رسید. تا سال 2050 پلاستیک می‌تواند 56 میلیارد تن، به اندازه 14درصد از میزان کربن باقی مانده زمین، دی‌اکسیدکربن منتشر کند. تا سال 2100، سوزاندن پلاستیک به اندازه بیش از نیمی از میزان کربن، یعنی 260 میلیارد دی‌اکسیدکربن تولید خواهد کرد. این میزان انتشار حاصل از تولید، حمل و نقل و سوزاندن پلاستیک است. علاوه بر این گاز متان نیز منتشر می‌شود و بر روی فیتوپلانکتون اثر می‌گذارد.

آلودگی خشکی ها

آلودگی پلاستیکی بر روی زمین تهدیدی برای گیاهان و حیوانات از جمله انسان‌هایی است که در زمین مستقر هستند. میزان غلظت پلاستیک در زمین بین چهار تا بیست‌وسه برابر اقیانوس تخمین زده می‌شود. مقدار پلاستیک جمع شده در زمین بیشتر و متراکم‌تر از مقدار موجود در آب است. میزان ضایعات پلاستیکی که به‌طور صحیح مدیریت نشده‌اند از 60درصد در آسیای شرقی و اقیانوس آرام تا یک درصد در آمریکای شمالی متغیر است. درصد زباله‌های پلاستیکی مدیریت نشده که سالانه به اقیانوس می‌رسند و در نتیجه تبدیل به زباله‌های دریایی پلاستیکی می‌شوند، بین یک سوم تا یک دوم کل زباله‌های مدیریت نشده آن سال است.

پلاستیک کلردار می‌تواند مواد شیمیایی مضر را وارد خاک اطراف کند که می‌تواند در آب‌های زیرزمینی یا سایر منابع آب اطراف و همچنین اکوسیستم جهان فرو رود. این موضوع می‌تواند صدمات جدی به گونه‌هایی که آب می‌نوشند وارد کند.

آلودگی اقیانوس

تخمین‌ها برای سهم پلاستیک‌های زمینی بسیار متفاوت است. حال آن که یک مطالعه تخمین زده است که کمی بیش از 80٪ زباله‌های پلاستیکی موجود در آب اقیانوس، سالانه 800000 تن از منابع زمینی ناشی می‌شود. در سال 2015، جام بک (Jambeck) و همکاران محاسبه كردند كه در سال 2010، 275 ميليون تن زباله پلاستيكی در 192 كشور ساحلی توليد شده است، و 4.8 تا 12.7 ميليون تن وارد اقيانوس‌ها شده‌اند (حدود %5).

موضوع نگران‌کننده دیگر، دفن زباله‌ها است. بیشتر زباله‌های پلاستیکی در محل‌های دفن زباله، اجناس یکبار مصرف مانند بسته‌بندی‌ها هستند. دور انداختن پلاستیک از این راه منجر به انباشت می‌شود. اگرچه دفع زباله‌های پلاستیکی در محل‌های دفن زباله نسبت به دفع از طریق سوزاندن کمتر گاز منتشر می‌کند، اما مورد اول محدودیت‌های فضایی دارد. نگرانی دیگر این است که آسترهایی که به عنوان لایه‌های محافظ بین محل دفن زباله و محیط به کار می‌روند ممکن است آسیب ببینند؛ بنابراین سموم به بیرون درز می‌کنند و خاک و آب اطراف را آلوده می‌کنند.

محل‌های دفن زباله واقع در نزدیکی اقیانوس‌ها اغلب در آلودگی اقیانوس نقش دارند؛ زیرا محتویاتشان به راحتی توسط باد یا آبراه‌های کوچک مانند رودخانه‌ها و نهرها به دریا منتقل می‌شود. زباله‌های دریایی همچنین می‌تواند ناشی از فاضلابی باشد که به حد کافی تصفیه نشده است و در نهایت از طریق رودخانه‌ها به اقیانوس منتقل می‌شود. مواد پلاستیکی که به طرز غلط دور ریخته شده‌اند نیز می‌توانند از طریق فاضلاب ناشی از بارندگی به اقیانوس‌ها منتقل شوند.

تاثیر بر زندگی حیوانات

آلودگی پلاستیک، پتانسیل مسموم کردن حیوانات را دارد که می‌تواند بر منابع غذایی انسان تأثیر منفی بگذارد. آلودگی پلاستیک به‌عنوان خسارتی هنگفت برای پستانداران بزرگ دریایی و در كتاب مقدمه‌ای بر زیست‌شناسی دریایی به‌عنوان «بزرگ‌ترین تهدید» برای آن‌ها توصیف شده است. بعضی از گونه‌های دريايی، مانند لاک‌پشت‌ها، تعداد زيادی پلاستيک در معده‌شان دارند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، حیوان عموما گرسنه است؛ زیرا پلاستیک، دستگاه گوارش حیوان را مسدود می‌کند. بعضی اوقات پستانداران دریایی در محصولات پلاستیکی مانند تورهای ماهیگیری گرفتار می‌شوند که می‌تواند به آن‌ها آسیب برساند یا منجر به مرگ آن‌ها شود.

انواع زباله های پلاستیکی

سه نوع اصلی از پلاستیک وجود دارد که آلودگی پلاستیکی را تشکیل می‌دهند: پلاستیک‌های کوچک و ذره‌بینی (یا میکرو پلاستیک‌ها)، همچنین پلاستیک‌های بزرگ (یا مگا پلاستیک‌ها) و پلاستیک‌های کلان (یا ماکرو پلاستیک‌ها). مگا و میکرو پلاستیک‌ها با بیشترین تراکم در نیمکره شمالی اطراف مراکز شهری و جبهه‌های آب متمرکز شده‌اند. به دلیل جریان‌های حمل آشغال‌های انباشته، پلاستیک می‌تواند در سواحل برخی جزایر نیز یافت شود. مگا پلاستیک‌ها و ماکرو پلاستیک‌ها در بسته‌بندی، کفش و سایر وسایل محلی که از کشتی‌ها شسته شده یا در محل‌های دفن زباله دور ریخته شده‌اند یافت می‌شوند. موارد مرتبط با ماهیگیری به احتمال زیاد در جزایر دوردست پیدا می‌شوند. همچنین ممکن است از این موارد به‌عنوان بقایای میکرو، مزو و ماکرو یاد شود.

زباله‌های پلاستیکی در دو گروه اصلی یا فرعی طبقه‌بندی می‌شوند. پلاستیک‌های اولیه هنگام جمع‌آوری به شکل اصلی خود هستند. نمونه‌هایی از این موارد می‌تواند درپوش بطری، ته سیگار و میکروبید باشد. از طرف دیگر، پلاستیک‌های ثانویه پلاستیک‌های کوچکتر ناشی از تخریب پلاستیک‌های اولیه هستند.

زباله‌های میکرو قطعات پلاستیکی بین 2 الی 5 میلی‌متر هستند. زباله‌های پلاستیکی که در آغاز مزو یا ماکرو هستند، می‌توانند از طریق تخریب و برخوردهایی که آن‌ها را به قطعات کوچکتر تجزیه می‌کنند، تبدیل به زباله میکرو شوند. از زباله‌های میکرو بیشتر به‌عنوان نِدِل یاد می‌شود؛ ندل یک گلوله بسیار کوچک از پلاستیک است که به‌عنوان مواد اولیه در تولید محصولات پلاستیکی به کار می‌رود. ندل برای ساختن وسایل پلاستیکی جدید بازیافت می‌شود، اما به دلیل کوچک بودن، به راحتی در حین تولید در محیط زیست رها می‌شود. آن‌ها غالباً از طریق رودخانه‌ها و نهرها به آب‌های اقیانوس ریخته می‌شوند. به زباله‌های میکرو که از محصولات بهداشتی و آرایشی حاصل می‌شوند اسکرابر می‌گویند. از آنجا که زباله‌های میکرو و اسکرابرها اندازه کوچکی دارند، ارگانیسم‌های تغذیه‌کننده فیلتر، اغلب آن‌ها را مصرف می‌کنند.

ندل‌ها از طریق سرریزهای حین حمل و نقل یا منابع زمینی وارد اقیانوس می‌شوند. کمیسیون نگهداری از اقیانوس‌ها (Ocean Conservancy) گزارش داد که چین، اندونزی، فیلیپین، تایلند و ویتنام بیشتر از همه کشور‌های دیگر پلاستیک به دریا ریخته‌اند. تخمین زده می‌شود که 10٪ پلاستیک‌های موجود در اقیانوس، ندل هستند. این آمار، ندل‌ها را به همراه کیسه‌های پلاستیکی و ظروف مواد غذایی به یکی از رایج‌ترین انواع آلودگی پلاستیکی تبدیل می‌کند. این میکرو پلاستیک‌ها می‌توانند در اقیانوس‌ها جمع شوند و امکان تجمع زیستی سموم مانند بیسفنول A، پلی استایرن، DDT و PCB را فراهم کنند که در طبیعت آبگریز هستند و می‌توانند بر سلامتی اثر منفی بگذارند.

در مطالعه‌ای در سال 2004، ریچارد تامپسون از دانشگاه پلیموت انگلستان، مقدار زیادی زباله‌های میکرو در سواحل و آب‌های اروپا، آمریکا، استرالیا، آفریقا و قطب جنوب پیدا کرد. تامپسون و همکارانش دریافتند که گلوله‌های پلاستیکی از منابع خانگی و صنعتی به قطعات پلاستیکی بسیار کوچک‌تر شکسته می‌شوند که قطر برخی از آن‌ها کمتر از موی انسان است. در صورت عدم مصرف، این زباله‌های میکرو به جای جذب شدن، در محیط دریا شناور می‌شوند. تامپسون پیش‌بینی می‌کند در هر کیلومتر مربع از سطح دریا 300000 مواد پلاستیکی و در هر کیلومتر مربع از بستر دریا 100000 ذره پلاستیکی وجود دارد.

دیدبان بین‌المللی پلت (International pellet watch) نمونه‌هایی از گلوله‌های پلی اتیلن را از 30 ساحل در 17 کشور جهان جمع‌آوری كرد. سپس آن‌ها برای میكرو آلاینده‌های آلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مشخص شد گلوله‌هایی که در سواحل آمریکا، ویتنام و آفریقای جنوبی یافت شده‌اند حاوی ترکیباتی از سموم دفع آفات هستند که حاکی از مصرف زیاد سموم دفع آفات در این مناطق است.

زباله‌های پلاستیکی وقتی بزرگتر از 20 میلی‌متر باشند، به عنوان زباله‌های ماکرو طبقه‌بندی می‌شوند. زباله‌های ماکرو شامل مواردی مانند کیسه‌های پلاستیکی مواد غذایی هستند. زباله‌های ماکرو اغلب در آب‌های اقیانوس یافت می‌شوند و می‌توانند تأثیر جدی بر ارگانیسم‌های بومی داشته باشد. تورهای ماهیگیری آلاینده‌های اصلی هستند. آن‌ها حتی پس از رها شدن، همچنان موجودات دریایی و سایر بقایای پلاستیکی را گیر می‌اندازند. سرانجام، خارج کردن این تورهای رها شده از آب کار بسیار دشواری است؛ زیرا بسیار سنگین می‌شوند و تا 6 تن افزایش وزن خواهند داشت.

کشورهای با بیشترین آلودگی پلاستیکی

در سال 2018 تقریب زده شد سالانه 513 میلیون تن پلاستیک در اقیانوس‌ها رها می‌شود که 83.1٪ از این میزان، متعلق به 20 کشور زیر است:

چین بیشترین آلودگی پلاستیکی را با رها کردن ضایعات پلاستیکی در دریا ایجاد می‌کند که 27.7٪ از میزان کلی آن در جهان است. دوم اندونزی با 10.1٪، سوم فیلیپین با 5.9٪، ویتنام چهارم با 5.8٪، پنجم سریلانکا 5.0٪، ششم تایلند با 3.2٪، هفتم مصر با 3.0٪، هشتم مالزی با 2.9٪، نهم نیجریه با 2.7٪، دهم بنگلادش با 2.5٪، یازدهم آفریقای جنوبی با 2.0٪، دوازدهم هند با 1.9٪، سیزدهم الجزایر با 1.6٪، چهاردهم ترکیه با 1.5٪، پانزدهم پاکستان با 1.5٪، شانزدهم برزیل با 1.5٪، هفدهم میانمار با 1.4٪، هجدهم مراکش با 1.0٪، نوزدهم کره شمالی با 1.0٪ و بیستم ایالات متحده با 0.9٪ کشورهای بعدی هستند که بیشترین آلودگی پلاستیکی را در جهان به وجود آورده‌اند.

براساس یک مطالعه منتشر شده توسط ژورنال ساینس(Science) در سال 2015، جام بک (Jambeck) و همکارانش می گویند بقیه کشورهای جهان 16.9٪ از ضایعات پلاستیکی مدیریت نشده را در اقیانوس‌ها رها می‌کنند. تمام کشورهای اتحادیه اروپا با هم در رده هجدهم این فهرست قرار می‌گیرند.

راه حل های برطرف کردن آلودگی پلاستیکی

با توجه به مقیاس جهانی آلودگی پلاستیک، هزینه حذف پلاستیک از محیط زیست گران خواهد بود. بنابراین اکثر راه حل‌های مسئله آلودگی پلاستیک، بر جلوگیری از دفع نادرست آن یا حتی در وهله اول بر محدود کردن استفاده از برخی از وسایل پلاستیکی متمرکز است. اجرایی کردن جریمه‌های زباله کار دشواری است، اما هزینه‌های مختلف یا ممنوعیت‌های آشکار برای استفاده از ظروف پلاستیکی مواد غذایی و کیسه‌های خرید پلاستیکی در حال حاضر رایج است؛ همان طور که بطری‌های نوشیدنی در مراکز بازیافت بازخرید می‌شوند. طرح‌های موسوم به مسئولیت گسترده تولیدکننده (یا EPR) باعث می‌شود تولیدکنندگان برخی از اقلام، موظف به ایجاد زیرساخت‌ها برای باز‌پس‌گیری و بازیافت محصولاتی که تولید می‌کنند شوند. آگاهی از عواقب جدی آلودگی پلاستیکی در حال افزایش است و راه‌حل‌های جدید، از جمله استفاده بیشتر از پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر و فلسفه «زباله صفر»، مورد استقبال دولت‌ها و مردم قرار گرفته است.

آلودگی پلاستیکی می‌تواند زمین، آبراه‌ها و اقیانوس‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد. ارگانیسم‌های زنده به ویژه حیوانات دریایی می‌توانند به دلیل اثرات مکانیکی، مانند گیر افتادن در اشیاء پلاستیکی، مشکلات مربوط به مصرف ضایعات پلاستیکی و یا از طریق قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی درون پلاستیک که در فیزیولوژی آن‌ها تداخل دارند آسیب ببینند. تأثیرات روی انسان شامل اختلال در مکانیسم‌های مختلف هورمونی است.

اگر گام‌های موثری برداشته نشود، عوارض پلاستیک در طبیعت هر روز قربانیان بیشتری خواهد گرفت. در بعضی مناطق تلاش‌های چشمگیری برای کاهش آلودگی پلاستیکی صورت گرفته است از جمله کاهش مصرف پلاستیک، پاکسازی بستر زمین و ترویج بازیافت پلاستیک. اما تا زمانی که آگاهی و عمل در این زمینه فراگیر نشود، خطر آلودگی پلاستیکی برای سیاره زمین بسیار جدی باقی خواهد ماند. شما برای کاهش آلودگی پلاستیکی چه راهکار‌هایی را در پیش گرفته‌اید؟ لطفا در پایین همین صفحه نظرات خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.