دندان عقل معمولاً در بزرگسالی رشد کرده و بسته به شرایط فک و صورت هر فرد ممکن است مشکلاتی را به‌وجود آورد که با درمان به‌موقع می‌توان آن‌ها را به حداقل رساند.
دندان عقل در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی در بیشتر افراد شروع به رشد می‌کند که به دلیل کمبود فضای کافی در انتهایی‌ترین قسمت فک، اغلب به‌صورت کامل رشد نکرده و با فشار بر دندانهای دیگر می‌تواند باعث بهم ریختگی آن‌ها شود؛ همچنین با توجه به موقعیت قرار‌گیری این دندان در دهان و دسترسی سخت‌تر برای مسواک و شستشو، احتمال پوسیدگی دندانی در ناحیه رشد دندان عقل بیشتر است. در بسیاری از موارد توصیه به کشیدن دندان عقل برای پیشگیری از مشکلات احتمالی وجود دارد. با مراجعه به‌موقع به دندانپزشک و مراقبت‌های بعد از آن می‌توان از بسیاری از این مشکلات پیشگیری و یا در صورت بروز آن را درمان کرد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- دندان عقل چیست؟
- چطور متوجه شویم که دندان عقل داریم؟
- وجود دندان عقل چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
- چطور دندان عقل را بکشیم؟
- بعد از کشیدن دندان عقل چه اتفاقی می‌افتد؟
دندان عقل چیست؟
دندان عقل یا مولر سوم (سومین دندان آسیای بزرگ) عقب‌تر از دو دندان آسیای دیگر در بالا و پایین فک و در هر طرف قرار دارد. سنی که در آن دندانهای عقل رویش می‌کنند در همه افراد یکسان نیست، اما به طور کلی می‌توان گفت در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دهه سوم زندگی شاهد رویش دندانهای عقل هستیم. اکثر بزرگسالان دارای چهار دندان عقل هستند که هر کدام در یک طرف فک‌‌های بالا و پایین واقع شده‌اند؛ اما ممکن است فردی دندان عقل نداشته و یا تعدادی کمتر یا بیشتر از آنچه گفته شد داشته باشد.
اگر فضای کافی برای رشد دندانهای عقل در دهان وجود نداشته باشد، دندانهای عقل در میان دندانهای دیگر گیر کرده و فضای بین دندان‌ها فشرده می‌شود. این فشردگی فضای بین‌دندانی در شرایطی که بهداشت دهان به‌دقت رعایت نشود، باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شود. همچنین دندانهای عقلی که بعلت کمبود فضا به‌طور کامل رشد نمی‌کنند، ممکن است باعث التهاب و عفونت در بافت لثه اطراف خود گردند که به آن عفونت دندان عقل یا پری‌کرونیت می‌گویند. دندانهای عقل اغلب با بروز این مشکلات یا حتی قبل از آن به‌منظور پیشگیری کشیده می‌شوند. هرچند برخی از جمله انیستیتوی ملی بهداشت و درمان انگلیس توصیه می‌کنند اگر دندان عقل شما موجب بروز این مشکلات نشده اجازه دهید در دهانتان باقی بماند و آن را نکشید.
چطور متوجه شویم که دندان عقل داریم؟
از دندانپزشک خود در مورد موقعیت دندان عقل در دهان خود سؤال کنید. ممکن است نیاز به عکس‌برداری مرتب برای تشخیص میزان رشد و موقعیت دندانهای عقل وجود داشته باشد. همچنین ممکن است دندانپزشک‌تان برای ارزیابی بیشتر شما را به جراح دهان ارجاع دهد.
دندانپزشک یا جراح دهان ممکن است حتی قبل از بروز مشکلی توصیه به کشیدن دندان عقل کند. این کار برای پیشگیری است چرا که ممکن است تشخیص داده شود درصورتیکه هم‌اکنون این کار را نکنید، ظرف چند سال آینده کشیدن دندان عقل همراه با درد و هزینه بیشتر بوده و تحمل مشکلاتی که برای دهان و دندان شما به‌وجود آورده، سخت‌تر است. کشیدن دندان عقل در افراد جوان و هنگامی که ریشه دندان هنوز به‌طور کامل توسعه پیدا نکرده و استخوان متراکم‌تر باشد، آسان‌تر است. در افراد مسن، زمان بهبودی بعد از کشیدن دندان عقل طولانی‌تر است.
وجود دندان عقل چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
دندان عقل در صورتیکه در فضایی فشرده بین سایر دندان‌ها رشد کند می‌تواند مشکلاتی را در دهان ایجاد کند:
آسیب به سایر دندان‌ها
دندان عقل با فشار به مولر (دندان آسیا) دوم، ممکن است موجب آسیب به آن یا خطر عفونت در آن ناحیه شود. همچنین فشار دندان عقل به دندانهای اطراف می‌تواند باعث بهم ریختگی در چینش دندان‌ها شود. در این صورت نیاز به درمان ارتودنسی وجود دارد.
ایجاد تورم و کیست
دندان عقل در کیسه‌ای درون استخوان فک رشد می‌کند. ممکن است حین رشد دندان، درون این کیسه با مایعات پر شده و منجر به ایجاد کیست شود که می‌تواند به استخوان فک، دندان‌ها و اعصاب آسیب برساند. گاهی به‌ندرت یک تومور که معمولا غیرسرطانی و خوش‌خیم است، در اطراف محل رویش دندان عقل ایجاد می‌شود که در این‌صورت برای درمان نیاز به برداشتن بافت و استخوان اطراف وجود دارد.
پوسیدگی
به نظر می‌رسد دندان عقلی که تحت فشار دندانهای دیگر و در نبود فضای کافی رشد کرده، نسبت به دندانهای دیگر بیشتر در معرض خطر پوسیدگی قرار دارد. احتمالاً دلیل آن این است که مسواک کردن دندانهای عقل به دلیل موقعیت قرار گرفتن آن‌ها در دهان سخت‌تر است. همچنین مواد غذایی و باکتری‌ها به‌راحتی در فضای بین لثه و دندان عقلی که کامل رشد نکرده قرار گرفته و زمینه را برای پوسیدگی فراهم می‌کنند.
بیماری‌های لثه
مشکل تمیز کردن دندانهای عقلی که کامل رشد نکرده‌اند، خطر ابتلا به نوعی بیماری التهابی و دردناک به نام پری‌کرونیت را در ناحیه رشد دندان عقل افزایش می‌دهد.
چطور دندان عقل را بکشیم؟
میزان سختی یا آسانی مراحل درمان در کشیدن دندان عقل، به میزان رشد و موقعیت آن در دهان بستگی دارد. کشیدن دندان عقل اگر به‌صورت کامل رشد کرده باشد، به آسانی کشیدن دندانهای دیگر است. دندانپزشک یا جراح با توجه به وضعیت دندانهای شما می‌تواند پیش‌بینی خوبی از مراحلی که پیش روست، داشته باشد. کشیدن دندان عقل اگر به‌صورت کامل رشد کرده باشد به‌راحتی کشیدن دندانهای دیگر است اما اگر در زیر پوشش لثه و داخل استخوان فک قرار گرفته باشد، جراح بایستی لثه را برش داده و بخشی از استخوان اطراف دندان را خارج کند. اغلب در مورد دندانی که این شرایط را دارد، به‌جای اینکه کل دندان یکجا کشیده شود، قطعات کوچک‌تر از آن برداشته می‌شوند تا میزان تراشیدن استخوان فک اطراف دندان عقل به حداقل برسد.
بعد از کشیدن دندان عقل چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از کشیدن دندان عقل، سرعت بهبودی به روند کشیدن دندان و اینکه چقدر سخت انجام شده است بستگی دارد. کشیدن دندان عقلی که داخل استخوان فک گیر کرده است، بسیار سخت‌تر از کشیدن دندانی است که کامل رشد کرده است. اما بطور کلی می‌توان بعد از کشیدن دندان عقل آنچه اتفاق می‌افتد را به صورت زیر بیان کرد.
طی 24 ساعت اول
- خونریزی بعد از کشیدن دندان عقل، ممکن است تا چند ساعت ادامه داشته باشد. برای کنترل خونریزی، یک قطعه گاز تمیز و مرطوب را روی حفره دندان کشیده شده قرار داده و دو فک خود را روی هم فشار دهید. این کار را تاحدود 45 دقیقه ادامه دهید. یک عدد چای کیسه‌ای مرطوب نیز می‌تواند جایگزینی مؤثر باشد. تانیک اسید موجود در چای به تشکیل لخته‌های خون و التیام محل حفره دندان کمک می‌کند (مشابه اتفاقی که در بسته شدن زخم اتفاق می‌افتد) این توصیه‌ای است که در خونریزی‌های کم و قابل کنترل می‌توانید بکار ببندید. اما وقتی حجم خونریزی زیاد باشد بایستی پزشک یا جراح خود را مطلع کنید. تا 24 ساعت بعد از کشیدن دندان، از شستتشوی دهان خودداری کنید. همینطور از کار‌هایی مثل خوردن نوشیدنی با نی یا سیگار کشیدن اجتناب کنید. نوشیدنی‌های داغ مثل قهوه یا سوپ مصرف نکنید. رعایت نکردن این موارد باعث می‌شود لخته خون روی محل دندان کشیده شده باقی نمانده و حفره خشک ایجاد شود.
- تورم صورت در ناحیه دندان کشیده شده معمولا رخ می‌دهد. برای حداقل کردن میزان تورم، یک قطعه یخ را در پارچه‌ای پیچیده و آن را روی قسمت متورم صورت قرار دهید. به‌ازای هر ده دقیقه که یخ را به‌طور مداوم روی صورت قرار داده‌اید، به‌مدت بیست دقیقه آن را بردارید و همین روند را ادامه دهید. به میزانی که احساس می‌کنید نیاز است، در طول 24 ساعت بعد از کشیدن دندان این کار را انجام دهید.
- داروهای مسکن مثل استامینوفن یا ایبوپروفن برای درد جزئی قابل استفاده هستند؛ ولی در صورت ضرورت ممکن است پزشکتان مسکن‌های قوی‌تری تجویز کند.
- آنتی‌بیوتیک‌هایی که از قبل برای مبارزه با عفونت فعال در اطراف دندان عقل تجویز شده‌اند، بایستی بطور کامل مصرف شده و طول دوره درمان تکمیل گردد.
- غذاهای مصرفی تا وقتی اثرات بی‌حسی دهان کم‌کم از بین بروند، بایستی حتی‌الامکان مایع و آبکی باشند. توصیه می‌شود برای چند روز غذاهای نرم بخورید و اگر داروهای مسکن مصرف می‌کنید، از مشروبات الکلی دوری کنید.
- مسواک زدن را ادامه دهید. اما در 24 ساعت اول سعی کنید هنگام مسواک هیچ تماسی با دندانهای مجاور دندان کشیده شده نداشته باشید. در روز دوم مسواک زدن را بصورت خیلی ملایم از سر بگیرید. از دهانشویه استفاده نکنید چرا که ممکن است محل دندان کشیده شده را تحریک کرده و موجب سوزش شوند.
بعد از 24 ساعت
- تورم صورت در ناحیه‌ای که دندان کشیده شده است، بعد از 24 ساعت این‌بار بایستی با کمپرس گرم درمان شود. یک حوله گرم و مرطوب را به‌مدت 20 دقیقه روی ناحیه متورم صورت قرار داده و بعد آن را برای 20 دقیقه بعدی از روی صورت بردارید. همین روند را تا جاییکه احساس می‌کنید نیاز است، ادامه دهید. به خاطر داشته باشید میزان تورم صورت 2 تا 3 روز بعد از کشیدن دندان به حداکثر می‌رسد.
- دهان خود را با محلول گرم آب و نمک بشویید. نصف قاشق چای‌خوری نمک را در یک فنجان آب گرم حل کرده و برای شستشوی دهان بعد از خوردن غذا و قبل از خواب از آن استفاده کنید. از دهانشویه‌های تجاری استفاده نکنید مگر اینکه پزشکتان توصیه به انجام آن کند.
- بخیه‌ای اگر دارید که از نوع جذبی نیست، ظرف مدت یک هفته بعد از کشیدن دندان عقل، بایستی توسط پزشکتان برداشته شود. اگر بعد از کشیدن دندان عقل دندانپزشک یا جراح از بخیه استفاده کرد، نوع آن را سوال کنید.
- مراقب علائم حفره خشک باشید. اگر بعد از کشیدن دندان عقل و مخصوصا طی 24 ساعت اول مراقبت‌های لازم صورت نگیرد، احتمال ایجاد حفره خشک وجود دارد. لخته خون تشکیل شده روی محل دندان کشیده شده با شستن دهان با آب گرم یا خوردن نوشیدنی‌های داغ ممکن است جا‌به‌جا شده و در محل دندان عقل کشیده شده حفره خشک به‌صورت عارضه‌ای دردناک ایجاد شود. در این صورت درمان تحت نظر دندانپزشک بایستی انجام شود.
- بهبودی کامل بعد از کشیدن دندان عقل چند هفته تا چند ماه بعد از آن طول می‌کشد. هرچند یک تا دو هفته بعد از کشیدن دندان عقل بهبودی نسبی ایجاد شده و فرد در فعالیت‌های روزمره خود احساس راحتی می‌کند. مشخصاً در مورد هر فرد و شرایط خاص او، جراح یا دندانپزشک می‌تواند شرایط را پیش‌بینی کند.
بنابر آنچه گفته شد، رشد دندان عقل ممکن است با دردسر‌هایی برای شما همراه باشد. آنچه که مهم است، مراقبت و انجام توصیه‌های دندانپزشک به‌صورت دقیق است تا در صورت بروز مشکل بتوان آن را درمان یا قبل از اینکه مشکلی ایجاد شود، از بروز آن پیشگیری کرد. در این مقاله سعی کردیم مطالبی مفید را در ارتباط با دندان عقل، نحوه رشد آن در دهان، مشکلات احتمالی بعد از رشد دندان عقل و چگونگی کنترل و درمان آن‌ها ارائه دهیم.