بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس، یک بیماری مزمن است. این بیماری بر سیستم عصبی مرکزی، به ویژه مغز، نخاع و اعصاب بینایی تأثیر می‌گذارد. نحوه پیشرفت بیماری ام اس در هر فرد قابل پیش‌بینی نیست و منجر به طیف گسترده‌ای از علائم در بدن می‌شود. در برخی از بیماران علائم خفیفی مانند تاری دید، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن اندام مشاهده می‌شود؛ اما در موارد شدیدتر، ممکن است فرد دچار کاهش بینایی و مشکلات تحرک شود. بیماری MS معمولاً براساس علائم و نشانه‌های موجود تشخیص داده می‌شود؛ اما برای تایید نهایی، انجام آزمایش‌های پزشکی ضروری است. تخمین دقیق تعداد افراد مبتلا به بیماری ام اس مشکل است، اما طبق آمار موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی، 250،000-350،000 نفر در ایالات متحده مبتلا به ام اس هستند. امروزه درمان‌های جدید در کاهش پیشرفت بیماری مؤثر هستند.
بیماری ام اس چیست؟
دانشمندان دقیقاً نمی‌دانند چه عاملی باعث ایجاد بیماری ام اس می‌شود. آن‌ها معتقدند که MS یک بیماری خود ایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. در بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن همانطور که به ویروس یا باکتری‌ها حمله می‌کند، به بافت سالم نیز حمله می‌کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین حمله کرده و باعث التهاب آن می‌شود. غلاف میلین یک پوشش محافظ است که از الیاف عصبی محافظت می‌کند. میلین همچنین به انتقال درست سیگنال‌های الکتریکی عصبی کمک می‌کند.
مولتیپل اسکلروز یا ام اس به معنی «بافت اسکار در نواحی مختلف» است. هنگامی که غلاف میلین در مناطق مختلف آسیب می‌بیند، جای زخم یا اسکلروز ایجاد می‌شود. پزشکان این مناطق را پلاک یا ضایعه نیز می‌نامند. این عارضه به طور عمده بر قسمت‌های مختلف تأثیر می‌گذارد که عبارتند از:
- ساقه مغز
- مخچه که هماهنگ‌کننده حرکت است و تعادل را کنترل می‌کند
- نخاع
- اعصاب
- ماده سفید موجود در بعضی از قسمت‌های مغز
با افزایش شدت ضایعات، الیاف عصبی ممکن است آسیب ببینند. در نتیجه سیگنال‌های الکتریکی نمی‌تواند از مغز به سمت عصب هدف جریان یابد. این بدان معنی است که بدن نمی‌تواند عملکردهای خاصی را انجام دهد. در نتیجه طیف وسیعی از علائم مثل مشکلات جسمی و روحی ایجاد می‌شود. علائم این بیماری شامل کم شدن بینایی، ضعف و مشکل ایجاد هماهنگی در عضلات است. بیماری ام اس اشکال مختلفی دارد. با پیشرفت بیماری ممکن است علائم جدید مشاهده شود. این بیماری به شکل حملات ناگهانی خود را نشان می‌دهد. علائم بیماری در فاصله بین حملات، ممکن است کاملاً ناپدید شوند. اما اغلب با پیشرفت بیماری، مشکلات عصبی دائمی باقی می‌مانند.
انواع بیماری ام اس
براساس نحوه پیشرفت بیماری، چهار نوع MS وجود دارد:
- سندروم جدا شده بالینی (CIS): این نوع بیماری در واقع مراحل اولیه ام اس است. این نوع علائم حداقل در 24 ساعت مشاهده می‌شود. اگر علائم یا حملات ادامه پیدا کند، پزشک تشخیص ام اس عودکننده را می‌دهد.
- بیماری عود کننده (RRMS): این نوع از بیماری رایج‌ترین شکل ام اس است. در حدود 85٪ از مبتلایان درگیر این نوع از بیماری هستند. RRMS خود را به صورت حملات گاه‌به‌گاه نشان می‌دهد. در هر حمله علائم جدید و بعد از هر حمله دوره‌های بهبودی مشاهده می‌شود. در این دوره ممکن است علائم بهبود یافته یا کاملاً از بین بروند.
- MS پیشرونده اولیه (PPMS): در این نوع علائم به تدریج بدتر می‌شوند؛ اما پیشرفت بیماری به صورت تدریجی و بدون عود ناگهانی است. برخی از بیماران نیز ممکن است زمان ثبات و پیشرفت و بهبود بیماری را به طور متوالی تجربه کنند. حدود 15٪ از مبتلایان به MS دارای PPMS هستند.
- MS پیشرونده ثانویه (SPMS): در این نوع از ام اس در ابتدا، بیمار دوره‌های عود و بهبودی را تجربه می‌کند؛ اما بعد از آن بیماری به طور پیوسته پیشرفت می‌کند.
علائم بیماری MS
بیماری MS بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. این سیستم تمام اعمال بدن را کنترل می‌کند؛ بنابراین علائم بیماری می‌تواند بر روی هر بخشی از بدن تأثیر بگذارد. برخی از علائم ام اس شایع و برخی دیگر کمتر شایع هستند.
شایع ترین علائم بیماری ام اس
شایع‌ترین علائم بیماری ام اس عبارتند از:
- ضعف عضلانی: آسیب عصبی می‌تواند باعث ضعف عضلانی شود.
- تهوع و سوزن سوزن شدن اندام: احساس سوزن سوزن شدن یکی از اولین علائم بیماری ام اس است. این احساس می‌تواند بر روی صورت، بدن، بازوها و پاها تأثیر بگذارد.
- نشانه لرمیت: بیمار هنگام حرکت کردن، حسی مانند شوک الکتریکی را تجربه می‌کند. این احساس معروف به نشانه لرمیت است.
- مشکلات مثانه: بیمار مشکل در تخلیه مثانه و نیاز به ادرار کردن مکرر یا ناگهانی دارد. از دست دادن کنترل مثانه از نشانه‌های اولیه بیماری ام اس است.
- مشکلات روده: بی‌اختیاری روده و یبوست
- خستگی: خستگی می‌تواند عملکرد فرد در محل کار یا خانه را تضعیف کند. خستگی یکی از شایع‌ترین علائم بیماری ام اس است.
- سرگیجه: سرگیجه و مشکل توازن و هماهنگی
- اختلال عملکرد جنسی: از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
- اسپاسم عضلانی: آسیب الیاف عصبی نخاع و مغز می‌تواند باعث اسپاسم دردناک عضلات شود. اسپاسم عضلات خصوصاً در پاها از علائم اولیه MS است.
- لرزش: لرزش‌های غیر ارادی مشکل برخی از افراد مبتلا به ام اس است.
- مشکلات بینایی: ام اس معمولاً یکباره بر چشم تأثیر می‌گذارد. التهاب عصب بینایی می‌تواند منجر به درد نیز شود. مشکلات بینایی نشانه اولیه بیماری ام اس است. مشکلات بینایی یا تاری دید، از دست دادن جزئی یا کلی بینایی از شایع‌ترین علائم MS هستند.
- مشکلات راه رفتن و تحرک: ضعف عضلانی و مشکلات تعادل، سرگیجه و خستگی می‌تواند راه رفتن بیمار را مشکل کند.
- تغییرات عاطفی و افسردگی: آسیب الیاف عصبی در مغز می‌تواند باعث ایجاد تغییرات عاطفی شود.
- مشکلات یادگیری و حافظه: MS قدرت تمرکز، برنامه‌ریزی، یادگیری و اولویت‌بندی تکالیف را دشوار می‌کند.
- درد: درد یک علامت شایع در بیماری ام اس است. انواع دیگر درد به دلیل ضعف یا سفتی عضلات بروز می‌کند.
علائم با شیوع کمتر
علائم کمتر شایع بیماری ام اس عبارتند از:
- سردرد، از دست دادن شنوایی و خارش
- مشکلات تنفسی، تشنج، اختلالات گفتاری و مشکلات بلع
- عفونت ادراری، کاهش فعالیت و از دست دادن تحرک
این مشکلات می‌تواند بر کار و زندگی اجتماعی فرد تأثیر بگذارد. در مراحل بعدی بیماری، فرد تغییرات در ادراک و تفکر را تجربه می‌کند. بیماری ام اس برای افراد مختلف متفاوت است. برای بعضی بیماری با علائم خفیف شروع شده و برای ماه‌ها یا سال‌ها پیشرفت نمی‌کند. اما بعضی اوقات، علائم در عرض چند هفته به سرعت پیشرفت می‌کند. در بیشتر بیماران در دوره‌های خاص علائم وخیم‌تر شده و سپس بهبود می‌یابند.
علت بیماری ام اس
علت واقعی بیماری ام اس هنوز نامشخص است. اما تصور می‌شود مکانیسم اساسی آن تخریب سیستم ایمنی بدن باشد. مکانیسم دیگر می‌تواند عدم کارایی سلول‌های مولتیپل میلین باشد. دلایل پیشنهادی برای این بیماری شامل ژنتیک و عوامل محیطی مانند عفونت‌های ویروسی است. برخی از علت‌های احتمالی بیماری MS عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی: در افرادی که خصوصیات ژنتیکی خاصی دارند، احتمال ابتلا به MS بیشتر است. اما دانشمندان معتقدند که یک محرک محیطی نیز برای ابتلا به بیماری ام اس لازم است.
- عفونت‌ها: ویروس‌هایی مانند Epstein-Barr یا مونونوکلئوز، می‌توانند خطر ابتلا به MS را افزایش دهند. ویروس‌های موثر دیگر شامل ویروس تبخال نوع انسانی (HHV6) و پنومونی مایکوپلاسما است.
- سیگار کشیدن: احتمال ابتلا به ام اس در افراد سیگاری بیشتر است؛ زیرا در آن‌ها تمایل به ضایعات و انقباض مغز بیشتر است.
- کمبود ویتامین D: بیماری MS در افرادی که کمتر در معرض نور خورشید قرار دارند، شایع‌تر است. نور خورشید برای تامین ویتامین D لازم است. براساس نظر برخی متخصصان، کمبود ویتامین D می‌تواند بر عملکرد سیستم ایمنی بدن تأثیر بگذارد.
- کمبود ویتامین B12: بدن هنگام تولید میلین از ویتامین B استفاده می‌کند. کمبود این ویتامین خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند MS را افزایش می‌دهد.
- سن: بیشتر بیماران MS در رده سنی 20 تا 40 هستند.
- جنسیت: زنان دو برابر مردان به بیماری ام اس مبتلا می‌شوند.
برخی عوامل احتمالی مثل تماس با سگ، آسیب‌های جسمی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز وجود دارند؛ اما هیچ مدرک علمی برای تایید این موارد وجود ندارد. احتمالاً هیچ عامل محرکی برای MS وجود ندارد، اما عوامل متعددی ممکن است نقش داشته باشند.
روش های درمان بیماری ام اس
هنوز درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد. درمان‌های پیشنهادی با اهداف مختلف به کار گرفته می‌شوند؛ اما تحقیقات برای پیدا کردن درمان قطعی MS ادامه دارد.
داروهای کند کننده سرعت پیشرفت بیماری
چند روش اصلاح‌کننده بیماری (DMTs) ام اس وجود دارد. این روش‌ها توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تأیید شده‌اند. این داروها جهت تغییر عملکرد سیستم ایمنی بدن تجویز می‌شوند. نحوه استفاده از این داروها بصورت خوراکی و یا تزریق است. بسته به نوع دارو برخی در خانه یا بیمارستان مصرف می‌شوند. مقدار و زمان مصرف دارو نیز به نوع آن بستگی دارد.
اگر بیمار در مراحلی که علائم بیماری هنوز شدید نیست این داروها را مصرف کند، پیشرفت بیماری کند می‌شود. بعضی از داروها در مراحل خاص مفید هستند. مثلا پزشک معمولا میتوکسانترون را در مرحله پیشرفته MS تجویز می‌کند. معمولا پزشک باید بر تاثیر دارو بر بیمار نظارت کند؛ زیرا ممکن است دارو عوارض جانبی داشته باشد. همه داروها برای همه افراد مناسب نیستند. عفونت یکی از عوارض جانبی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی است. برخی از داروها نیز ممکن است به کبد آسیب برساند.
داروهای تسکین دهنده علائم
در هنگام بدتر شدن علائم بیماری، داروهای تسکین‌دهنده مفید هستند. بیماران همیشه به این داروها احتیاج نخواهند داشت. یکی از مهم‌ترین داروهای تسکین‌دهنده کورتیکواستروئیدها هستند. این دارو باعث کاهش التهاب و سرکوب سیستم ایمنی بدن می‌شود.
درمان های موردی
گاهی برای بهبود علائم از روش‌های تغییر رفتار یا داروهای خاص استفاده می‌شود. این درمان‌ها عبارتند از:
- تغییرات رفتاری: استراحت دادن به چشم‌ها در صورت بروز مشکلات بینایی و استراحت کردن کافی در هنگام خستگی
- درمان مشکلات تحرک و تعادل: فیزیوتراپی و استفاده از عصا
- درمان لرزش: استفاده از دستگاه‌های کمکی یا وزنه‌های مخصوص
- کاهش خستگی: استراحت کافی و دوری از گرما می‌تواند کمک‌کننده باشد. استفاده از دستگاه‌های کمکی مانند اسکوتر و استفاده از دارو یا مشاوره جهت بهبود خواب، باعث کاهش خستگی می‌شوند.
- تسکین درد: تجویز داروهای ضد تشنج یا ضد اسپاسم برای تسکین دردهای شدید صورت و داروهای تسکین‌دهنده درد بدن مانند گاباپنتین
- کاهش مشکلات مثانه و روده: تجویز برخی از داروها و تغییر رژیم غذایی می‌توانند به رفع این مشکل کمک کنند.
- بهبود افسردگی: داروهای مهار‌کننده مجدد سروتونین (SSRI)
- درمان تغییرات شناختی: داروهای آلزایمر مثل دنپزیل
درمان‌های مکمل و جایگزین
موارد زیر ممکن است به بهبود علائم بیماری ام اس کمک کنند:
- گرما و ماساژ درمانی برای تسکین درد
- طب سوزنی برای تسکین درد و بهبود راه رفتن
- مدیریت استرس برای تقویت روحیه
- ورزش کردن برای حفظ انعطاف‌پذیری و تقویت خلق‌و‌خو
- رژیم غذایی سالم با مقدار زیادی میوه، سبزیجات و فیبر تازه
- ترک سیگار
- مکمل‌های ویتامین D و امگا 3
توانبخشی و فیزیوتراپی
توانبخشی می‌تواند به بهبود یا حفظ توانایی فرد در انجام کارها کمک کند. این درمان شامل موارد زیر است:
- فیزیوتراپی: حفظ و بازیابی حرکت و توانایی عملکردی
- کاردرمانی: کمک به حفظ عملکرد ذهنی و جسمی
- گفتار درمانی
- توانبخشی: مدیریت مشکلات خاص ذهنی و ادراکی
- توانبخشی شغلی: کمک به بیمار برای رفع مشکلات شغلی و یادگیری مهارت‌های شغلی
بیماری ام اس، یک بیماری خود ایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. آسیب به سیستم عصبی باعث مختل شدن بعضی از عملکردهای بدن می‌شود. بیماری ام اس در افراد مختلف علائم متفاوتی نشان می‌دهد. در برخی از بیماران تاری دید، خستگی و سوزن سوزن شدن اندام مشاهده می‌شود؛ اما در موارد شدیدتر، کاهش بینایی، مشکلات تحرک و کاهش حافظه نیز رخ می‌دهد. درمان‌های بیماری ام اس برای کند کردن سرعت پیشرفت بیماری و بهبود عوارض آن بکار می‌روند. آیا شما اطلاعاتی در مورد بیماران ام اس دارید؟ ممکن است در نزدیکان خود بیماران مبتلا به ام اس را داشته باشید. لطفا نظرات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.