هوش هیجانی (EQ) چیست و چگونه می توان آن را بهبود بخشید

درباره هوش هیجانی (EQ) چه می‌دانید؟ تفاوت آن با ضریب هوشی (IQ) چیست؟ در این مقاله قصد داریم هوش هیجانی را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم.

هوش هیجانی (Emotional quotient) یا به اختصار EQ به معنای توانایی افراد در تشخیص احساسات خود و دیگران، ایجاد تمایز میان احساسات مختلف و مدیریت احساسات به منظور دستیابی به اهدف و یا سازگاری با محیط پیرامون است. برای اکثر افراد، هوش هیجانی (EQ) برای دستیابی به موفقیت در زندگی و کسب و کار، نسبت به ضریب هوشی (IQ) از اهمیت بیشتری برخوردار است.

در ادامه این مقاله هوش هیجانی را با شرح جزییات بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهیم و راهکارهایی را برای بهبود این مهارت به شما آموزش خواهیم داد. با ما همراه باشید.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• هوش هیجانی چیست؟
• اهمیت هوش هیجانی و تاثیرات آن در زندگی
• مولفه های هوش هیجانی
• مهارت های کلیدی برای بهبود هوش هیجانی

هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی به معنای توانایی درک، استفاده و مدیریت احساسات شخصی خود از طریق راه‌های مثبت برای کاهش استرس، برقراری ارتباط موثر، همدلی با دیگران و غلبه بر چالش‌ها است. EQ همچنین به معنای سطح توانایی شما در درک افراد دیگر، شناخت عوامل موثر در ایجاد انگیزه در آن‌ها و چگونگی همکاری با آنان نیز تعریف می‌شود. همانطور که ضریب هوشی (IQ) بالا می‌تواند کسب نمرات برتر در آزمون‌ها را پیش‌بینی کند، هوش هیجانی (EQ) بالا نیز می‌تواند میزان موفقیت افراد را در موقعیت‌های اجتماعی و عاطفی پیش‌بینی کند.

هوش هیجانی معمولا با چهار ویژگی تعریف می‌شود:

• خود مدیریتی (Self-management): شما می‌توانید احساسات و رفتارهای ناخودآگاه خود را کنترل کنید، احساسات درونی خود را به روش‌های سالم مدیریت کنید، ابتکار عمل داشته باشید، به تعهدات خود عمل کنید و خود را با تغییر شرایط و موقعیت وقف دهید.
• خود آگاهی (Self-awareness): شما احساسات خودتان را می‌شناسید و می‌دانید این احساسات چگونه می‌توانند بر افکار و رفتار شما تأثیر بگذارند، از نقاط قوت و ضعف خود آگاه هستید و اعتماد به نفس دارید.
• آگاهی اجتماعی (Social awareness): شما با دیگران همدلی دارید و می‌توانید احساسات، نیازها و نگرانی‌های آنان را درک کنید، در جامعه احساس راحتی می‌کنید و می‌توانید تاثیر پویایی و تعامل را در یک گروه یا سازمان درک کنید.
• مدیریت روابط (Relationship management): شما شیوه برقراری و حفظ روابط سالم و قوی را می‌دانید، به خوبی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنید، افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهید، در گروه به خوبی کار می‌کنید و می‌توانید شرایط بحرانی را ماهرانه مدیریت کنید.

اهمیت هوش هیجانی و تاثیرات آن در زندگی

همانطور که می‌دانید، باهوش‌ترین افراد در زندگی خود موفق‌ترین نیستند. شما احتمالا افرادی را می‌شناسید که از نظر تحصیلی و درسی بسیار درخشان هستند و در عین حال از لحاظ اجتماعی، در کار یا در روابط شخصی خود ناموفق هستند. ضریب هوشی شما (IQ) به تنهایی برای دستیابی به موفقیت در زندگی کافی نیست. ضریب هوشی می‌تواند به شما در ورود به دانشگاه یا کسب مدارج تحصیلی بالاتر کمک کند، اما این هوش هیجانی شماست که در مدیریت استرس و احساسات در هنگام برگزاری امتحانات به کمک شما می‌آید. IQ و EQ به طور هم زمان وجود دارند و مکمل یکدیگر هستند.

EQ می‌تواند بر عوامل مختلفی در زندگی اجتماعی و شخصی افراد تاثیر بگذارد. در این قسمت به برخی از این عوامل اشاره می‌کنیم.

عملکرد در مدرسه و محیط کار

هوش هیجانی بالا به شما کمک می‌کند تا بتوانید بر مشکلات و چالش‌های کاری خود غلبه کنید، دیگران را مدیریت کنید و به آن‌ها انگیزه دهید و در زمینه شغلی خود نیز بهترین عملکرد را داشته باشید. در واقع زمانی که برای استخدام ردیف‌های شغلی با افراد مصاحبه می‌شود، بسیاری از شرکت‌ها هوش هیجانی را به عنوان توانایی فنی افراد ارزیابی می‌کنند و پیش از استخدام، میزان EQ آنان را مورد بررسی قرار می‌دهند.

سلامت جسمی

اگر نمی‌توانید احساسات خود را مدیریت کنید، به احتمال زیاد در کنترل استرس خود نیز ضعف دارید. عدم کنترل استرس می‌تواند مشکلات جدی را برای سلامتی شما به وجود آورد. استرس کنترل نشده فشار خون را بالا می‌برد، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، خطر حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد، باعث ناباروری می‌شود و روند پیری را نیز تسریع می‌کند. اولین قدم برای بهبود هوش هیجانی، یادگیری نحوه مدیریت استرس است.

سلامت روحی

احساسات و استرس کنترل نشده همچنین می‌تواند سلامت روحی روانی شما را نیز تحت تأثیر قرار دهد و شما را در مقابل اضطراب و افسردگی آسیب‌پذیر سازد. اگر نتوانید افکار و احساسات خود را درک و آن‌ها را کنترل کنید، مشکلات روحی به سراغتان می‌آیند. عدم شناخت و کنترل استرس باعث می‌شود احساس تنهایی داشته باشید و به تدریج گوشه‌گیر شوید و اگر این مشکلات ادامه پیدا کنند، در نهایت می‌توانند منجر به افسردگی حاد شوند.

ارتباطات

با درک احساسات خود و نحوه کنترل آن‌ها، می‌توانید احساسات خود را بهتر بیان کرده و همچنین درک کنید که دیگران نیز چه احساسی دارند. درک احساسات به شما کمک می‌کند تا ارتباط موثرتری داشته باشید و روابط محکم‌تری را هم در محل کار و هم در زندگی شخصی خود برقرار کنید.

هوش اجتماعی

هماهنگ بودن با احساسات درونی یک هدف اجتماعی محسوب می‌شود و شما را به افراد دیگر و دنیای پیرامونتان متصل می‌کند. هوش اجتماعی به شما امکان می‌دهد تا دوست را از دشمن تشخیص دهید، میزان علاقه افراد را نسبت به خودتان بسنجید، استرس خود را کاهش دهید، سیستم عصبی‌تان را از طریق ارتباطات اجتماعی متعادل سازید و احساس دوست داشته شدن و شادی کنید.

مولفه های هوش هیجانی

هوش هیجانی دارای پنج مولفه اصلی است که این پنج مولفه در هنگام سنجش میزان EQ در افراد مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این بخش مولفه‌های هوش هیجانی را به شما معرفی می‌کنیم.

خود آگاهی

توانایی تشخیص و درک احساسات، کلید EQ شما است. توسعه خود آگاهی به درک احساسات واقعی شما نیاز دارد. اگر احساسات خود را ارزیابی کنید، آنگاه می‌توانید آن‌ها را مدیریت کنید. عناصر اصلی خود آگاهی عبارتند از:

• آگاهی عاطفی: توانایی شما در تشخیص احساسات خود و میزان تأثیرات آن‌ها
• اعتماد به نفس: اطمینان داشتن از ارزش و توانایی‌هایتان

خود تنظیمی (Self-regulation)

شما معمولا زمانی که احساسات مختلفی را تجربه می‌کنید، کنترلی نسبی بر آن‌ها دارید. با این وجود، می‌توانید با استفاده از چندین تکنیک برای کاهش احساسات منفی مانند عصبانیت، اضطراب یا افسردگی، کنترلی بر میزان ماندگاری احساسات خود داشته باشید. برخی از این تکنیک‌ها عبارتند از نوشیدن یک لیوان آب، پیاده‌روی و مراقبه. با استفاده از این تکنیک‌ها می‌توانید احساسات منفی را از خود دور کرده و احساسات مثبت را جایگزین آن‌ها کنید.

خود تنظیمی شامل چندین مولفه است که این مولفه‌ها عبارتند از:

• کنترل نفس (Self-control): مدیریت احساسات مخرب و منفی
• قابلیت اعتماد (Trustworthiness): حفظ معیارهای صداقت و درستکاری
• وجدان (Conscientiousness): بر عهده گرفتن مسئولیت کارهای خود
• تطبیق پذیری (Adaptability): پذیرش تغییرات با روحیه‌ای انعطاف‌پذیر
• نوآوری (Innovation): خلق ایده‌های جدید و خلاقانه

انگیزه (Motivation)

برای ایجاد انگیزه در خود و به منظور دستیابی به اهدافتان، به نگرش مثبت نیاز دارید. اگرچه ممکن است در برخی مواقع دارای نگرش مثبت و در برخی مواقع نیز دارای نگرش منفی باشید، اما با تلاش و تمرین می‌توانید یاد بگیرید که چگونه همیشه مثبت فکر کنید. اگر زمانی که افکار و احساسات منفی به سراغتان می‌آیند آن‌ها را با افکار مثبت جایگزین کنید، می‌توانید بر خودتان مسلط شوید و به اهدافتان دست پیدا کنید.

انگیزه نیز شامل چندین مولفه است و این مولفه‌ها شامل:

• محرک موفقیت (Achievement drive): تلاش مداوم شما برای بهبود معیارهای پیشرفت و ترقی
• تعهد (Commitment): همسو بودن با اهداف گروه یا سازمان
• ابتکار عمل (Initiative): آماده ساختن خود برای استفاده از فرصت‌ها
  
• خوش بینی (Optimism): دنبال کردن مداوم اهداف علی رغم وجود موانع و مشکلات

همدلی (Empathy)

توانایی تشخیص احساسات افراد برای کسب موفقیت در زندگی و شغل شما بسیار مهم است. هرچه مهارت بیشتری در تشخیص احساسات نهفته در رفتار دیگران داشته باشید، بهتر می‌توانید با آن‌ها ارتباط برقرار سازید و در شرایط دشوار نیز با آنان همدلی کنید.

فردی که با دیگران در محیط کار و یا زندگی شخصی‌شان همدلی می‌کند دارای خصایص زیر است:

• جهت گیری خدمات (Service orientation): پیش‌بینی، تشخیص و برآورده ساختن نیازهای مشتریان
• کمک به خودشناسی دیگران (Developing others): ارزیابی آنچه که دیگران برای پیشرفت و تقویت توانایی‌های خود به آن نیاز دارند
• آگاهی سیاسی (Political awareness): تحلیل جریانات عاطفی و قدرت روابط
• درک دیگران (Understanding others): درک احساسات افراد با بررسی نیازها و خواسته‌های آنان

مهارت های اجتماعی (Social skills)

توسعه مهارت‌های میان فردی به معنای موفقیت در زندگی شخصی و شغلی شماست. در عصر فناوری، هرکسی می‌تواند به سرعت اطلاعات علمی مورد نظر خود را پیدا کند. بنابراین «مهارت‌های افراد» اکنون از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا شما باید از هوش هیجانی بالایی برخوردار باشید تا بتوانید در دنیای اجتماعی و اقتصادی امروز، احساس همدردی و مهارت مذاکره بهتری با دیگران داشته باشید.

مهارت‌های اجتماعی نیز مانند سایر مولفه‌های معرفی شده دارای چندین عنصر مهم است که برخی از این عناصر عبارتند از:

• تاثیرگذاری (Influence): استفاده از تاکتیک‌های موثر برای ترغیب افراد
• تعامل (Communication): ارسال پیام‌های واضح و شفاف
• رهبری (Leadership): الهام بخشی و توانایی هدایت کردن افراد و گروه‌ها
• مدیریت بحران (Conflict management): درک، مذاکره و حل اختلافات میان افراد
• همکاری (Collaboration): کار با یکدیگر در جهت رسیدن به اهداف مشترک

اینکه در زندگی شخصی و شغلی خود عملکرد خوبی داشته‌اید یا خیر را می‌توان از طریق IQ و EQ مشخص کرد. برای کسب موفقیت، ضریب هوشی به تنهایی کافی نیست و هوش هیجانی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در حقیقت، روانشناسان عموما بر این باورند که از میان مولفه‌های موجود برای کسب موفقیت، ضریب هوشی تقریباً 10٪ (در بهترین حالت 25٪) در میزان موفقیت افراد نقش دارد و 90٪ باقی‌مانده نیز به عوامل دیگر از جمله هوش هیجانی مربوط می‌شود.

مهارت های کلیدی برای بهبود هوش هیجانی

هوش هیجانی در زندگی ما نقش مهمی دارد و می‌تواند در میزان موفقیت ما در برقراری روابط اجتماعی و شخصی تأثیر بگذارد. در هر مرحله از زندگی که قرار دارید، می‌توانید از راهکارهای ساده زیر برای بهبود هوش هیجانی خود استفاده کنید و خودآگاهی و همدلی‌تان با دیگران را ارتقا دهید.

احساسات خود را مدیریت کنید

هر زمان که واکنشی عاطفی نسبت به چیزی نشان می‌دهیم، درباره آن موقعیت خاص، فرد یا رویداد مورد نظر اطلاعاتی کسب می‌کنیم. زمانی که به چگونگی احساسات خود توجه می‌کنیم، یاد می‌گیریم که به احساسات خود اعتماد کنیم و در مدیریت آن‌ها نیز بسیار ماهرتر می‌شویم. بنابراین مدیریت احساسات می‌تواند هوش هیجانی شما را تقویت کند.

به رفتار خود توجه کنید

به نحوه رفتار خود در زمانی که احساسات خاصی را تجربه می‌کنید به دقت توجه کنید و در عین حال نیز بررسی کنید که این امر چگونه بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارد. آیا نحوه رفتار شما بر ارتباطاتتان با دیگران و زندگی شخصی خودتان تاثیر می‌گذارد؟ مسلما زمانی که بتوانید رفتار و احساسات خود را تحت کنترل داشته باشید، روابط بهتر و تاثیرگذارتری نیز با دیگران برقرار می‌کنید.

مسئولیت احساسات و رفتار خود را بر عهده بگیرید

احساسات و رفتار شما از شما نشئت می‌گیرند نه هیچکس دیگر؛ بنابراین مسئولیت کامل آن‌ها بر عهده شماست. زمانی که با دیگران حرفی می‌زنید و یا واکنش خاصی نسبت به حرف‌های آنان نشان می‌دهید، مسئولیت آن‌ها را بر عهده دارید. بنابراین هنگامی که پذیرش مسئولیت نحوه احساس و رفتار خود را شروع کردید، این امر تأثیر مثبتی در همه حوزه‌های زندگی شما خواهد گذاشت.

محیط مثبت به وجود آورید

ایجاد یک محیط مثبت نه تنها کیفیت زندگی شما را بهبود می‌بخشد، بلکه می‌تواند بر روحیه و زندگی اطرافیان شما نیز تاثیر بگذارد.

ما در این مقاله هوش هیجانی را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. هوش هیجانی نیز مانند ضریب هوشی از اهمیت بالایی برخوردار است و برای کسب موفقیت در زندگی شخصی و کاری بسیار حائز اهمیت است. هوش هیجانی دارای چندین مولفه است که هریک از آن‌ها نقش ویژه‌ای در زندگی ما ایفا می‌کنند. EQ به طور کلی به معنای درک عواطف و احساسات خود و دیگران برای برقراری ارتباطات بهتر و موفق‌تر است.