بیماری تیروئید ؛ انواع، تشخیص و درمان

بیماری تیروئید یک وضعیت پزشکی است که بر عملکرد غده تیروئید واقع در جلوی گلو تأثیر می‌گذارد. در این مقاله بیماری تیروئید و انواع آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بیماری تیروئید (Thyroid) شرایطی است که بر غده تیروئید تأثیر می‌گذارد. این غده به شکل پروانه است و در قسمت جلوی گردن قرار دارد. تیروئید نقش مهمی در تنظیم بسیاری از فرآیندهای متابولیکی در بدن دارد. انواع مختلف بیماری تیروئید بر ساختار یا عملکرد آن تأثیر می‌گذارد. وظیفه اصلی غده تیروئید، تنظیم و متعادل ساختن سوخت و ساز بدن است. بیماری تیروئید یک اختلال شایع است. در حقیقت، حدود 12٪ از افراد در برخی از مراحل زندگی خود عملکرد غیر طبیعی تیروئید را تجربه می‌کنند. زنان تقریبا هشت برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به بیماری تیروئید هستند.

مشکلات تیروئید با افزایش سن نیز افزایش می‌یابد و اثرات آن در بزرگسالان با اثرات آن در کودکان متفاوت است. هورمون تیروئید در ابتدایی‌ترین سطح، وظیفه هماهنگی میزان انرژی، رشد و سوخت و ساز بدن را بر عهده دارد. زمانی که سطح این هورمون خیلی زیاد و یا پایین باشد، مشکلاتی را برای فرد به وجود می‌آورد. در ادامه این مقاله بیماری تیروئید و انواع آن را با جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهیم. با ما همراه باشید.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• بیماری تیروئید چیست؟
• انواع بیماری تیروئید و درمان ها

بیماری تیروئید چیست؟

تیروئید یک غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در قسمت عرضی حنجره و در جلوی گلوی انسان قرار دارد. تیروئید، بخشی از یک شبکه پیچیده غدد به نام سیستم غدد درون‌ ریز (Endocrine system) است. سیستم غدد درون ریز مسئول هماهنگی بسیاری از فعالیت‌های بدن شماست. غده تیروئید هورمون‌هایی تولید می‌کند که سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کنند. تیروئید از عنصر شیمیایی یُد (Iodine) برای تولید هورمون‌های حیاتی بدن استفاده می‌کند.

هورمون تیروکسین (Thyroxine) که به عنوان T4 نیز شناخته می‌شود، هورمون اصلی تولید شده توسط غده تیروئید است. پس از انتقال T4 از طریق جریان خون به بافت‌های بدن، بخش کوچکی از T4 که از غده تیروئید آزاد می‌شود به هورمون تری‌یدوتیرونین (Triiodothyronine) یا T3 تبدیل می‌شود که فعال‌ترین هورمون در بدن است. این هورمون‌ها به طور معمول در بدن برای تنظیم میزان مصرف انرژی، رشد نوزادان و رشد کودکان عمل می‌کنند.

از آنجا که غده تیروئید توسط غده هیپوفیز (Pituitary gland) و هیپوتالاموس (Hypothalamus) کنترل می‌شود، اختلالات این بافت‌ها همچنین می‌تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارند و باعث مشکلات تیروئید شوند. اختلال در عملکرد غده تیروئید موجب بروز چندین اختلال در بدن می‌شود که در ادامه به هریک از آن‌ها خواهیم پرداخت.

انواع بیماری تیروئید و درمان ها

بیماری تیروئید دارای انواع مختلفی است که هر کدام علائم خاص خود را دارند. یک فرد ممکن است یک یا چند نوع مختلف تیروئید را به طور همزمان داشته باشد. انواع بیماری‌های ناشی از اختلال در عملکرد تیروئید عبارتند از:

پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)

در پرکاری تیروئید، غده تیروئید بسیار فعال است؛ یعنی بیش از حد هورمون تیروئید تولید می‌کند. پرکاری تیروئید حدود 1 درصد از زنان را مبتلا می‌کند و در مردان کمتر دیده می‌شود. ابتلا به بیماری گریوز ( Graves’ disease) شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است که در حدود 70 درصد از مبتلایان به پرکاری تیروئید وجود دارد.

ندول‌های (ساختاری گرد و سفت) موجود در تیروئید، وضعیتی به نام گواتر سمی را به وجود می‌آورند که باعث می‌شود غده تیروئید، هورمون‌های زیادی را تولید کند. تولید بیش از حد هورمون تیروئید منجر به علائم زیر می‌شود:

• بی‌قراری
• عصبانیت
• افزایش ضربان قلب
• تعریق
• لرزش
• اضطراب
• مشکل بی‌خوابی
• ریزش مو و شکنندگی ناخن
• ضعف عضلانی
• کاهش وزن

تشخیص و درمان پرکاری تیروئید

آزمایش خون، میزان هورمون تیروئید (تیروکسین یا T4) و هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. غده هیپوفیز برای تحریک تیروئید در تولید هورمون، TSH آزاد می‌کند. میزان بالای T4 و سطح پایین TSH نشان می‌دهند که غده تیروئید شما پرکار است. پزشک معالج شما ممکن است ید رادیواکتیو را به صورت خوراکی یا به صورت تزریقی برای شما تجویز کند و سپس میزان غده تیروئید شما را اندازه‌گیری کند. تیروئید شما برای تولید هورمون تیروئید، ید مصرف می‌کند. مصرف زیاد ید رادیواکتیو نشانگر این است که تیروئید شما پرکار است. سطح پایین رادیواکتیویته به سرعت حل می‌شود و برای اکثر افراد خطرناک نیست.

درمان‌های پرکاری تیروئید، غده تیروئید را از بین می‌برند و تولید هورمون را متوقف می‌سازند.

• داروهای ضد تیروئیدی مانند متیمازول (تاپازول) از تولید هورمون‌های تیروئید جلوگیری می‌کنند.
• مصرف دوز زیاد ید رادیواکتیو می‌تواند به غده تیروئید آسیب برساند.
• برای از بین بردن غده تیروئید همچنین می‌توانید عمل جراحی انجام دهید.

اگر درمان ید رادیواکتیو یا عمل جراحی انجام دهید، غده تیروئید شما از بین می‌رود و دچار کم کاری تیروئید خواهید شد که در این صورت باید روزانه هورمون تیروئید مصرف کنید.

کم کاری تیروئید (Hypothyroidism)

کم‌کاری تیروئید برعکس پرکاری تیروئید است. در این حالت، غده تیروئید شما کم تحرک است و نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون‌های تیروئید تولید کند. کم‌کاری تیروئید اغلب در اثر بیماری هاشیموتو ( Hashimoto’s disease)، عمل جراحی برای برداشتن غده تیروئید یا آسیب ناشی از پرتودرمانی به وجود می‌آید. در ایالات متحده، حدود 4.6 درصد از افراد 12 سال به بالا به بیماری کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند و در بیشتر موارد نیز کم کاری تیروئید، خفیف است.

تیروئید کم‌کار منجر به علائم زیر می‌شود:

• خستگی و بی حالی
• خشکی پوست
•  حساسیت به سرما
• مشکلات حافظه
• یبوست
• افسردگی
• افزایش وزن
• ضربان قلب پایین
• کما

تشخیص و درمان کم کاری تیروئید

پزشک شما برای اندازه‌گیری سطح TSH و سطح هورمون تیروئید، از شما آزمایش خون می‌گیرد. سطح بالای TSH و میزان تیروکسین (T4) پایین می‌توانند نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید شما باشند. این سطوح همچنین بیانگر این است که غده هیپوفیز شما TSH بیشتری آزاد می‌کند تا سعی کند غده تیروئید را برای ترشح هورمون تحریک کند.

درمان اصلی کم‌کاری تیروئید، مصرف قرص‌های هورمون تیروئید مانند قرص لووتیروکسین (Levothyroxine) است. دریافت دوز مناسب دارو نیز بسیار مهم است؛ زیرا مصرف بیش از حد هورمون تیروئید می‌تواند باعث بروز علائم پرکاری تیروئید شود.

بیماری هاشیموتو

بیماری هاشیموتو به عنوان تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن (Chronic lymphocytic thyroiditis) نیز شناخته می‌شود. این بیماری، شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در ایالات متحده است و در حدود 14 میلیون آمریکایی به هاشیموتو مبتلا هستند. این بیماری در هر سنی ممکن است رخ بدهد، اما در زنان میانسال رایج‌تر است. بیماری هاشیموتو هنگامی بروز پیدا می‌کند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند و به آرامی توانایی تولید هورمون تیروئید را از بین می‌برد.

برخی از افراد به بیماری هاشیموتو خفیف مبتلا هستند که ممکن است علائم واضحی نداشته باشد. این بیماری می‌تواند سال‌ها پایدار بماند و علائم آن اغلب بروز پیدا نکند. برخی علائم مشخص بیماری هاشیموتو نیز مانند بیماری تیروئید است که عبارتند از:

• ضعف و خستگی
• افسردگی
• یبوست
• افزایش وزن خفیف
• خشکی پوست
• ریزش مو
• صورت کم رنگ و پف دار
• عدم تحمل سرما
• غده تیروئید بزرگ یا گواتر

تشخیص و درمان بیماری هاشیموتو

آزمایش سطح TSH اغلب اولین قدم برای تشخیص هر نوع اختلال تیروئید است. اگر بعضی از علائم فوق را داشته باشید، پزشک معالج آزمایش خون را انجام می‌دهد تا میزان TSH و همچنین سطح پایین هورمون تیروئید (T3 یا T4) را بررسی کند. بیماری هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی است؛ بنابراین آزمایش خون ممکن است برخی پادتن‌های غیر طبیعی را در بدن شما نشان دهد که می‌توانند به تیروئید حمله کنند.

هیچ درمان شناخته شده‌ای برای بیماری هاشیموتو وجود ندارد. داروهای جایگزین کننده هورمون اغلب برای بالا بردن سطح هورمون تیروئید یا کاهش سطح TSH مورد استفاده قرار می‌گیرند که می‌توانند به تسکین علائم بیماری کمک کنند. انجام جراحی نیز ممکن است برای برداشتن یک بخش و یا تمام غده تیروئید در موارد نادر و پیشرفته از هاشیموتو لازم باشد. این بیماری معمولا در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و سال‌ها نیز پایدار است؛ زیرا به آرامی پیشرفت می‌کند.

بیماری گریوز

بیماری گریوز نیز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید در ایالات متحده است و در هر 200 نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا است. گریوز نوعی بیماری خود ایمنی است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند. این امر می‌تواند منجر به تولید بیش از حد هورمون‌هایی شود که مسئول تنظیم سوخت و ساز بدن هستند. این بیماری ارثی است و ممکن است در هر سنی در مردان و یا زنان بروز پیدا کند؛ اما در زنان 20 تا 30 ساله بسیار شایع است. سایر عواملی که در بروز بیماری گریوز نقش دارند شامل استرس، بارداری و مصرف سیگار است.

هنگامی که سطح بالایی از هورمون تیروئید در جریان خون شما وجود دارد، سیستم‌های بدنتان با سرعت بیشتری کار می‌کنند و علائمی را مبنی بر ابتلا به بیماری گریوز نشان می‌دهند که عبارتند از:

• استرس و نگرانی
• ضعف و خستگی
• لرزش دست
• افزایش ضربان قلب
• تعریق بیش از حد
• مشکل در خواب
• اسهال
• بیرون آمدن حدقه چشم و مشکلات بینایی

تشخیص و درمان بیماری گریوز

یک معاینه فیزیکی ساده می‌تواند تیروئید بزرگ، چشم‌های پف کرده و بیرون آمده و همچنین علائم افزایش متابولیسم از جمله نبض سریع و فشار خون بالا را نشان دهد. پزشک شما همچنین انجام آزمایش خون را برای بررسی سطح بالای T4 و سطح پایین TSH که هر دو نشانه بیماری گریوز هستند را تجویز می‌کند.

با این حال، علائم بیماری گریوز می‌تواند به چند شیوه کنترل شود که اغلب با ترکیبی از درمان‌ها همراه است.

• مسدود کننده‌های بتا (Beta-blockers) برای کنترل ضربان قلب، اضطراب و تعریق
• داروهای ضد تیروئید برای جلوگیری از تولید بیش از حد هورمون تیروئید
• ید رادیواکتیو برای از بین بردن یک بخش و یا کل غده تیروئید
• انجام عمل جراحی در صورت عدم تحمل داروهای ضد تیروئید یا ید رادیواکتیو

بیماری گواتر (Goiter)

بیماری گواتر، نسخه بزرگ‌شده و غیر سرطانی غده تیروئید است. شایع‌ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید در رژیم غذایی است. محققان تخمین زده‌اند که بیماری گواتر حدود 200 میلیون از 800 میلیون نفری که در سراسر جهان دچار کمبود ید هستند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گواتر غالبا نشانه‌ای از پرکاری تیروئید است. بیماری گواتر می‌تواند هر کسی را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد؛ به خصوص در مناطقی از جهان که غذاهای سرشار از ید به میزان کافی مصرف نمی‌شوند. با این حال، این بیماری پس از 40 سالگی و در خانم‌ها که احتمال ابتلا به اختلالات تیروئید در آن‌ها محتمل است به میزان بیشتری مشاهده می‌شود. برخی عوامل دیگر که در ابتلا به بیماری گواتر نقش دارند عبارتند از سابقه خانوادگی، استفاده از داروهای خاص، بارداری و قرار گرفتن در معرض برخی اشعه‌ها.

اگر گواتر شدید نباشد، ممکن است علائم خاصی نیز نداشته باشد. اما با توجه به اندازه گواتر ممکن است یک یا چند علامت زیر را ایجاد کند:

• تورم یا تنگی در ناحیه گردن
• مشکل در تنفس یا بلع
• سرفه یا خس خس سینه
• گرفتگی صدا

تشخیص و درمان بیماری گواتر

پزشک در ابتدا ناحیه گردن شما را معاینه می‌کند. آزمایش خون نیز میزان هورمون تیروئید، TSH و پادتن‌های موجود در جریان خون شما را نشان می‌دهد. پس از انجام معاینات، بیماری اختلالات تیروئید که اغلب علت ابتلا به گواتر است تشخیص داده می‌شود. سونوگرافی تیروئید نیز می‌تواند میزان تورم گلوی شما را بررسی کند.

گواتر معمولا زمانی که بزرگ و متورم شود باید تحت درمان جدی قرار گیرد. اگر گواتر شما نتیجه کمبود ید باشد، می‌توانید مقدار کمی ید مصرف کنید. ید رادیواکتیو نیز می‌تواند غده تیروئید را کوچک کند و جراحی نیز باعث حذف یک بخش و یا تمام غده تیروئید می‌شود. گواترها معمولا با اختلالات قابل درمان تیروئید مانند بیماری گریوز همراه هستند. اگرچه گواتر معمولا جای نگرانی چندانی ندارد و به راحتی درمان می‌شود، اما در صورت عدم درمان، می‌تواند عوارض جدی را برای فرد به همراه داشته باشد.

ما در این مقاله بیماری تیروئید و انواع مختلف آن را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. بیماری تیروئید شرایطی است که بر غده تیروئید تأثیر می‌گذارد. این غده به شکل پروانه است و در قسمت جلوی گردن قرار دارد. اختلال تیروئید انواع مختلفی دارد، اما دو نوع اصلی آن تحت عنوان «کم‌کاری تیروئید» و «پرکاری تیروئید» شناخته می‌شوند.