رای گیری الکترونیکی چیست؟ آیا انتخابات آمریکا الکترونیکی است؟

رای گیری الکترونیکی گونه‌ای از انتخابات است که به کمک ابزارهای الکترونیکی انجام می‌شود. در این مقاله به معرفی رای گیری الکترونیکی و انواع آن می‌پردازیم.

رای گیری الکترونیکی در ایران وجود ندارد؛ اما کشورهای زیادی وجود دارند که از این شیوه  برای انتخابات خود استفاده می‌کنند. برخلاف گذشته که همه‌چیز به صورت دستی انجام می‌شد، امروزه می‌توان رای گیری را به صورت الکترونیکی انجام داد. اما رای گیری الکترونیکی چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟ رای گیری الکترونیکی در ایران با چه مشکلاتی مواجه است؟ و چه کشورهایی از این شیوه برای انتخابات خود استفاده می‌کنند؟ برای یافتن پاسخ این سوال‌ها همراه ما باشید.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• رای گیری الکترونیکی چیست؟
• مزایا و معایب رای گیری الکترونیکی
• انواع روش های رای گیری الکترونیکی
  • اسکن نوری
  • دستگاه DRE
  • رای دهی اینترنتی
  • سامانه SERVE
• کشورهایی که انتخابات آنها با رای گیری الکترونیکی انجام می‌شود

رای گیری الکترونیکی چیست؟

انتخابات تنها به دنیای مدرن منحصر نیست. استفاده از رای گیری، هرچند محدود، برای انتخاب حاکمان از دوران باستان در برخی جوامع رواج داشته است. در گذشته انتخابات به صورت کاملا دستی برگزار می‌شد. اما امروز می‌توان از روش رای گیری الکترونیکی انتخابات نیز استفاده کرد.

رای گیری الکترونیکی به گونه‌ای از رای گیری گفته می‌شود که دست کم در بخشی از فرایند رای ریزی و شمارش آرا از ابزارهای الکترونیکی استفاده شود. سامانه رای گیری الکترونیک از دهه 1960 مورد استفاده بوده است. نحوه رای گیری الکترونیکی در آن زمان متفاوت بود و از کارت پانچ استفاده می‌شد. نخستین مورد قابل توجه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 1964 بر می‌گردد. در آن زمان 7 شهرستان ایالات متحده از سامانه رای گیری الکترونیکی استفاده کردند.

یک سامانه رای گیری الکترونیکی ممکن است از برگه‌های رای فیزیکی استفاده کند و سپس آنها را به صورت الکترونیکی شمارش کند. اما برخی دیگر دستگاه رای گیری را جایگزین برگه رای فیزیکی کرده‌اند. در برخی موارد حتی نیازی به مراجعه حضوری نیست و می‌توان در منزل و به صورت آنلاین رای داد.

سامانه رای گیری آنلاین شباهت زیادی به رای گیری دستی دارد؛ اما عموما کار را برای رای دهنده تسهیل می‌کند و نیز نیروی انسانی کمتری لازم دارد. رای دهندگان یا باید برگه‌ها را به صورت دستی پر کنند تا با دستگاه اسکن و شمارش شود یا با استفاده از یک ماشین رای گیری رای خود را ثبت کنند.

از آنجا که شمارش آرا به صورت دستی صورت نمی‌گیرد، نیروی انسانی کمتری نیاز است و نیز شمارش آرا و اعلام نتایج نهایی سریع‌تر صورت می‌پذیرد.

مزایا و معایب رای گیری الکترونیکی

رای گیری الکترونیکی انتخابات می‌تواند با مزایایی همراه باشد. سامانه رای گیری الکترونیکی ممکن است در تمامی‌ مراحل رای گیری از جمله برپایی انتخابات، توزیع تعرفه، رای ریزی، جمع آوری آرا و در نهایت شمارش آرا دخیل باشد. در نتیجه، این نحوه انتخابات می‌تواند مزایایی را برای هرکدام از مراحل مذکور فراهم آورد. در مقابل، رای گیری الکترونیکی ممکن است با بروز اشتباه یا نقص در دستگاه‌ها و خطر تقلب گسترده همراه باشد.

مزایای اصلی رای گیری الکترونیکی نسبت به رای گیری دستی، به بازدهی بالا و کاهش هزینه‌ها مربوط می‌شود. در رای گیری الکترونیکی کارمندان و داوطلبان کمتری مورد نیاز است زیرا نیازی به شمارش آرا با دست نیست. عدم نیاز به چاپ برگه‌های رای فیزیکی نیز به کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود. همچنین در برخی موارد، رای دادن با دستگاه‌های الکترونیکی آسان‌تر است. البته این در مورد همه دستگاه‌ها و انتخابات صدق نمی‌کند، اما نحوه استفاده از آنها اغلب ساده‌تر و قابل فهم‌تر است. در رای دادن دستی، فرد ممکن است مرتکب اشتباهاتی چون نوشتن تعداد کاندیداهای بیش از حد مجاز یا ننوشتن نام کاندیداهای مورد نظر شود. اما در رای دهی الکترونیکی امکان بروز این اشتباهات وجود ندارد.

سامانه‌های رای دهی DRE که در آنها فرد به صورت مستقیم رای خود را در دستگاه ثبت می‌کند، رای دهی را برای افراد نابینا یا کم بینا و نیز افراد کم توان و معلول جسمی تسهیل می‌کند. برخلاف تعرفه رای کاغذی، دستگاه‌های رای دهی می‌توانند از هدفون برای افراد نابینا و نیز فناوری‌های کمکی مانند پدال پایی و کنترل کننده sip-puff برای افراد معلول استفاده کنند.

از طرف دیگر، عدم استفاده از برگه رای کاغذی می‌تواند به تهدیدی جدی برای اعتماد رای دهنده بدل شود. با توجه به خطر بالقوه دستکاری آرا یا پاک شدن آنها، ممکن است رای دهندگان به این دستگاه‌ها اعتماد نکنند. مشکل دیگر دستگاه‌های رای‌گیری مستقیم این است که رای‌دهنده نمی‌تواند مطمئن باشد رای او برای همان کاندیدای مورد نظر ثبت شده است. به عنوان نمونه ممکن است دستگاه خراب باشد یا به صورت اشتباه پیکربندی و تنظیم شده باشد. حداقل در تئوری امکان وقوع این مساله وجود دارد که دستگاه رای یک کاندیدای دیگر را ثبت کند و رای دهنده نیز متوجه نشود.

برای برطرف کردن نگرانی‌ها از تقلب احتمالی، برخی از دستگاه‌های رای دهی، قادر به چاپ رسید و ثبت سابقه رای‌ها به صورت فیزیکی هستند. این به رای دهنده امکان می‌دهد تا از ثبت درست رای خود اطلاع یابد. همچنین ممکن است یک آرشیو فیزیکی از رای‌های ثبت شده فراهم شود تا در صورت نیاز به بررسی بیشتر یا بازشماری آرا مورد استفاده قرار گیرد.

همانطور که رای دهی الکترونیکی می‌تواند هدف حمله و دستکاری هکرها قرار گیرد، رای دهی با برگه رای کاغذی نیز از ابتدا در معرض تقلب و دستکاری (به عنوان نمونه رای دادن چندباره) بوده است. هرچند منتقدان رای گیری الکترونیکی می‌گویند خطر دستکاری گسترده آرا در انتخابات الکترونیکی وجود دارد ولی در رای گیری دستی می‌توان تا حدی زیادی از آن پیشگیری کرد.

انواع روش‌های رای گیری الکترونیکی

در زیر به چهار نحوه رای گیری الکترونیکی که در دنیا و به ویژه آمریکا استفاده شده یا می‌شوند، اشاره می‌شود.

سامانه رای دهی اسکن نوری

در این روش از تعرفه رای کاغذی استفاده می‌شود. رای دهنده باید به روشی که از پیش مشخص شده برگه را نشان‌گذاری کند. در مرحله بعد شمارش آرا به صورت الکترونیکی و از طریق اسکن نوری انجام می‌پذیرد. اسکن نوری قدیمی‌ترین روش رای گیری الکترونیکی است که هنوز استفاده می‌شود. این سامانه بر همان فناوری قدیمی تصحیح آزمون‌های تستی تکیه دارد. رای دهنده عموما باید یک مربع، دایره یا امثال آن که نشان دهنده کاندیدای مورد نظر است را با قلم پر کند.

در روش اسکن نوری، کار رای دهنده سخت‌تر از رای دهی سنتی نیست ولی کار شمارش آرا بسیار تسهیل شده است. از این رو، در میان روش‌های مختلف رای گیری الکترونیکی، روش اسکن نوری تا حدی رواج دارد. در این روش به جای استفاده از کارمندان و داوطلبان، از اسکنر‌های نوری برای شمارش آرا استفاده می‌شود. در صورت بروز شبهه یا احتمال تقلب، رای‌های کاغذی برای شمارش دستی یا اسکن دوباره در دسترس هستند.

سامانه رای گیری الکترونیک ضبط مستقیم (DRE)

این سیستم‌ها از یک دستگاه رای گیری بهره می‌برند که کاربر با استفاده از دکمه‌ها، صفحه لمسی و مانند آن می‌تواند رای خود را ثبت کند. در این روش، بسته به نوع ماشین رای دهی، ممکن است برگ رای فیزیکی هم در کار باشد. برخلاف روش اسکن نوری، دستگاه‌های DRE رای را مستقیما به صورت الکترونیکی ثبت می‌کنند.

برای افزایش امنیت در برابر تقلب، برخی از دستگاه‌های DRE از امکان ثبت سابقه رای دهی برروی کاغذ بهره می‌برند. در این صورت معمولا یک رسید کاغذی برای رای دهنده صادر می‌شود تا از ثبت درست رای خود اطمینان یابد. همچنین نسخه‌ای از رسید در دستگاه باقی می‌ماند تا برای بررسی‌های احتمالی یا بازشماری آرا در دسترس باشد.

سامانه رای گیری اینترنتی

این سیستم‌ها ثبت و دریافت آرا را از طریق یک اتصال اینترنتی امن انجام می‌دهند. ممکن است رای دهنده بتواند از هر کامپیوتر متصل به اینترنت برای رای دادن استفاده کند، اما این روش چندان رایج نیست. در روش دوم رای دهی اینترنتی، این امر تنها از دستگاه‌های مشخص در حوزه‌های رای گیری میسر است. این نحوه رای دهی مشابه رای دهی با دستگاه‌های DRE است، اما از آنجا که نیازی به انتقال دستگاه‌ها به مرکز برای شمارش آرا نیست، شمارش آرا و اعلام نتایج تسریع می‌شود.

رای دهی اینترنتی در برخی کشورها چون استونی و سوئیس مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایالات متحده نیز برخی ایالت‌ها با برگزاری انتخابات درون حزبی به صورت اینترنتی موافقت کرده‌اند.

سامانه رای دهی الکترونیکی SERVE

سامانه موسوم به SERVE امکان ثبت نام و رای دادن اینترنتی را برای نظامیان و آمریکایی‌های مقیم خارج فراهم می‌کرد اما به دلیل نگرانی‌های امنیتی استفاده از آن متوقف شد. بعد از تجربه موفق استفاده آزمایشی 100 شهروند در انتخابات ریاست جمهوری 2000، ایالات متحده آزمایش دیگری برای استفاده از روش رای گیری اینترنتی ترتیب داد. سامانه SERVE قرار بود در انتخابات 2004 استفاده شود تا یکصد هزار آمریکایی مقیم کشورهای خارجی و نیز نظامیان مستقر در نقاط مختلف دنیا از طریق اینترنت رای دهند.

پیش از فرارسیدن انتخابات، وزارت دفاع آمریکا به دلیل نگرانی‌های امنیتی این طرح را لغو کرد. مشکلات بالقوه در ناشناس ماندن و آسیب‌پذیری در برابر هکرها مطرح شد و پروژه برای رفع این مشکلات تعلیق شد.

کشورهایی که انتخابات آنها با رای گیری الکترونیکی انجام می‌شود

سامانه رای گیری الکترونیکی در کشورهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است، اما در موارد قابل توجهی بازخورد مناسبی نداشته است. برخی کشورها پس از آزمایش رای گیری الکترونیکی از استفاده از آن صرف نظر کرده‌اند. اما کشورهایی چون برزیل و استونی سالهاست به طور گسترده از آن استفاده می‌کنند.

در ادامه به چند کشور استفاده‌کننده از رای گیری الکترونیکی می‌پردازیم.

انتخابات الکترونیکی در امارات متحده عربی

کشور امارات برای انتخابات 2011 خود از سامانه صددرصد الکترونیکی استفاده کرد. براساس آمار رسمی، میزان مشارکت در آن انتخابات 80 درصد افزایش یافت.

• نحوه رای گیری الکترونیکی: رای گیری مستقیم با دستگاه DRE
• گستره مورد استفاده: سرتاسر کشور

انتخابات الکترونیکی در آرژانتین

رای گیری الکترونیکی در آرژانتین اولین بار به صورت محدود در سال 2004 مورد استفاده قرار گرفت. در سال 2016 نیز قانونی پیرامون موضوع رای گیری الکترونیکی تصویب شد. این کشور در سال 2017 دست به خرید دستگاه‌های DRE از کره جنوبی زد، اما به خاطر نگرانی‌های امنیتی مورد استفاده قرار نگرفتند.

• نحوه رای گیری الکترونیکی: رای گیری مستقیم با دستگاه DRE
• گستره مورد استفاده: برخی مناطق کشور

انتخابات الکترونیکی در برزیل

برزیل در سال 1996 به استفاده محدود از دستگاه‌های DRE روی آورد. استفاده از این دستگاه‌ها در سال 2000 به سراسر کشور گسترش یافت و رای گیری الکترونیکی در همه سطوح کشوری بکار گرفته شد. برگه‌های رای کاغذی و رسید کاغذی رای دهنده در سال 2018 به طور کامل حذف شدند.

• نحوه رای گیری الکترونیکی: اسکن نوری، رای گیری مستقیم با دستگاه DRE، رای گیری اینترنتی
• گستره مورد استفاده: سرتاسر کشور

انتخابات الکترونیکی در استونی

کشور کوچک اروپایی استونی در سال 2005 در انتخابات محلی خود از رای گیری الکترونیکی به روش اینترنتی استفاده کرد. در سال 2007 استفاده از روش رای گیری اینترنتی به انتخابات سراسری راه یافت. حوزه‌های رای دهی سنتی همچنان در دسترس هستند، اما در هر بار انتخابات تقریبا یک سوم رای‌ها از طریق اینترنت ثبت می‌شود. شهروندان مقیم خارج نیز می‌توانند از طریق اینترنت رای بدهند.

• نحوه رای گیری الکترونیکی: از طریق اینترنت
• گستره مورد استفاده: سرتاسر کشور

انتخابات الکترونیکی در آمریکا

در آمریکا همه ایالت‌ها از دستگاه‌های اسکن نوری استفاده می‌کنند، اما گاهی استفاده از آنها تنها به افراد متقاضی رای غیابی محدود می‌شود. برخی ایالت‌ها در همه بخش‌های خود دستگاه‌های DRE دارند. بقیه ایالت‌ها ترکیبی از دستگاه‌های DRE و تعرفه کاغذی را استفاده می‌کنند. رای دهی از طریق اینترنت، ایمیل و فکس معمولا محدود به برخی پرسنل نظامی است.

• نحوه رای گیری الکترونیکی: اسکن نوری، دستگاه DRE و به صورت محدود از طریق اینترنت
• گستره مورد استفاده: در سطح ایالت، شهرستان و بخش

انتخابات الکترونیکی در ایران

برگزاری انتخابات الکترونیکی مجلس و رای گیری الکترونیکی در ایران یکی از بحث‌های مطرح پیرامون انتخابات ایران بوده است. مشکلات امنیتی و اختلالات اینترنتی از دلایل احتمالی عدم استفاده از انتخابات الکترونیکی در ایران است. البته استفاده از رای گیری الکترونیکی در ایران یک موضوع اجتناب‌ناپذیر در سال‌های آینده محسوب می‌شود و قطعا به زودی شاهد انتخابات الکترونیکی در ایران خواهیم بود.

لازم به ذکر است که چندی پیش احتمال برگزاری انتخابات مجلس یازدهم به صورت الکترونیکی مطرح شده بود اما طرح انتخابات الکترونیکی مجلس مورد استقبال قرار نگرفت و در برخی از حوزه‌ها تنها بخش احراز هویت افراد به صورت الکترونیکی انجام شد.

سخن پایانی

موافقان رای گیری الکترونیکی بر آسانی آن و نیز قابلیت دسترسی همه افراد به صندوق رای تاکید دارند. منتقدان اما می‌گویند خطر دستکاری گسترده آرا در انتخابات الکترونیکی جدی است. خطری که به گفته آنان در رای گیری دستی می‌توان تا حدی زیادی از آن پیشگیری کرد.

با این حال هم اکنون چند کشور از روش‌های الکترونیکی برای رای گیری در انتخابات اصلی خود استفاده می‌کنند. با توجه به پیشرفت فناوری در آینده، شاید روش‌های تکامل یافته و امن‌تری برای رای گیری الکترونیکی خلق شود که نگرانی‌های امنیتی فعلی را برطرف سازد. نظر شما چیست؟ فکر می‌کنید رای گیری الکترونیکی در ایران چه زمانی انجام می‌شود؟