مسمومیت با ویتامین چیست و چگونه از آن پیشگیری کنیم؟

مسمومیت با ویتامین در پی مصرف زیاد مکمل‌های ویتامینی رخ می‌دهد و عوارض خطرناکی را در پی دارد. در این مطلب به علائم، عوارض و پیشگیری از مسمومیت با ویتامین خواهیم پرداخت.

همه ما به خوبی از خواص ویتامین‌ها آگاه هستیم و به همین دلیل، علاوه بر مواد غذایی، گاها سعی می‌کنیم میزان ویتامین دریافتی خود را از طریق مکمل‌های غذایی افزایش دهیم. اما بهتر است بدانید مصرف بیش از اندازه ویتامین نیز می‌تواند به مسمومیت و بروز آسیب‌های جدی منجر شود. از این رو در این مطلب از مجله خبری تحلیلی پلازا به عوامل، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان مسمومیت ناشی از ویتامین خواهیم پرداخت. در ادامه ویدیو «نحوه تشخیص مسمومیت با ویتامین آ» را مشاهده می کنید.با ما در ادامه همراه باشید.

1791662

آنچه در ادامه می خوانید:

• مسمومیت با ویتامین چیست؟
  • مسمومیت با ویتامین A
  • مسمومیت با ویتامین D
  • مسمومیت با ویتامین E
  • مسمومیت با ویتامین K
  • مسمومیت با ویتامین B6
  • مسمومیت با ویتامین c
• پیشگیری از مسمومیت با ویتامین

مسمومیت با ویتامین چیست؟

مسمومیت با ویتامین به شرایطی گفته می‌شود که سطوح زیاد و غیر طبیعی ویتامین در بدن ذخیره می‌شوند. درحالی که بدن می‌تواند مقدار اضافی از ویتامین‌های محلول در آب مثل ویتامین سی را دفع کند، اما توانایی دفع ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین A را ندارد و به همین دلیل اکثریت موارد مسمومیت ناشی از مصرف زیاد ویتامین به ویتامین‌های محلول در چربی (ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و K) مربوط می‌شوند. اما این بدان معنا نیست که هر مقدار که بخواهیم می‌توانیم از ویتامین‌های محلول در آب (ویتامین‌های گروه C و B) استفاده کنیم.

مسمومیت با ویتامین A

ویتامین A به صورت استرهای اسید چرب در منابع غذایی از جمله جگر، قلوه و شیر وجود دارد و همچنین به صورت کاروتنوئیدها، پیش نیاز ویتامین آ، معمولا به شکل بتاکاروتن در گیاهان نیز یافت می‌شود. بدن مقادیر اضافی ویتامین A را عمدتا در کبد ذخیره می‌کند که همین مسئله مسمومیت با ویتامین آ را در صورت استفاده بیش از اندازه از این ویتامین در پی خواهد داشت، اما در عین حال، مصرف بالای بتاکاروتن و سایر پیش‌نیاز‌های ویتامین A به عوارض جانبی مهمی منجر نمی‌گردد.

مصرف بیش از حد ویتامین A به طور مداوم و در بازه زمانی طولانی می‌تواند به عوارضی مثل فشار درون جمجمه‌ای، سرگیجه، حالت تهوع، سردرد، سوزش پوست، درد استخوان و مفاصل، اغماء و حتی مرگ منجر شود. بعد از توقف مصرف مکمل‌های ویتامین آ معمولا زمان زیادی نیاز است تا سطح مسمومیت بافت‌ها کاهش یابد، اما در همه موارد امکان بهبودی آسیب کبدی ناشی از مسمومیت با ویتامین آ امکان پذیر نیست.

مصرف بیش از اندازه ویتامین A در زنان باردار باید بیش از افراد دیگر با مراقبت انجام بگیرد. این افراد نباید بیش از مقدار پیشنهادی یعنی 600 میکروگرم در روز ویتامین آ مصرف کنند. مقادیر بالای ویتامین A می‌تواند به نقایص مادرزادی منجر شود و همچنین در برخی موارد مسمومیت با مکمل‌های ویتامینی در کودکان نیز گزارش شده است.

مسمومیت با ویتامین D

از علائم مسمومیت با ویتامین دی می‌توان به مواردی مثل بی‌اشتهایی، کاهش وزن، پرادراری و اختلال ریتم قلبی اشاره کرد. عوارض جدی‌تر مسمومیت با ویتامین دی افزایش کلسیم خون است که به تشکیل سنگ‌های مجاری ادراری و کلسیفیکاسیون (جمع شدن کلسیم در یکی از بافت‌های بدن) عروقی و بافتی منجر می‌شود که این مسئله می‌تواند آسیب‌های جدی در  قلب، عروق خونی و کلیه را در پی داشته باشد.

کودکان نیز می‌توانند با مصرف بیش از اندازه ویتامین D دچار مسمومیت شوند. از علائم مسمومیت با ویتامین دی در کودکان می‌توان به نقص مینای دندانی و آهکی شدن پالپ دندان اشاره کرد. مسمومیت با ویتامین دی در بارداری اما چیزی نیست که زیاد زنان را نگران کند. زنان باردار معمولا در دوران حاملگی با کمبود ویتامین دی مواجه می‌شوند، اما این بدان معنا نیست که استفاده خودسر از مکمل‌های ویتامین دی در دوران بارداری مجاز است. بنابراین، زنان باردار نیز باید مثل هر کس دیگر با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه به مصرف ویتامین D بپردازند.

به منظور درمان مسمومیت با ویتامین دی در ابتدا باید مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین‌ها را متوقف کرده و سپس به مراکز درمانی مراجعه کنید. پزشکان در برخی موارد از پامیدرونات که در دسته داروهای بیس فسفونات‌ قرار می‌گیرد برای درمان مسمومیت استفاده می‌کنند و در موارد حادتر، برای مدت کوتاهی استفاده از گلوکوکورتیکوئیدها را تجویز می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با ویتامین دی می‌توانید این مقاله را نیز مطالعه کنید.

مسمومیت با ویتامین E

ویتامین ای در بسیاری از غذاها به ویژه انواع روغن گیاهی، دانه‌های غلات فرآوری نشده، آجیل و تخم‌ها موجود است. هیچ نشانه‌ای از عوارض منفی مسمومیت با ویتامین ای از طریق مصرف مواد غذایی وجود ندارد.

با این حال، مقادیر زیاد مکمل‌های حاوی آلفا توکوفرول می‌تواند بر لخته شدن خون تاثیر گذاشته و مانع تجمع پلاکت‌ها و منجر به خونریزی شود. مصرف مکمل‌های ویتامین ای همچنین ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات در میان مردان سالم را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد.

مسمومیت با ویتامین K

ویتامین K1، ویتامین K2 و K3 (منادیون) ویتامین کا را تشکیل می‌دهند. نقش اصلی این ویتامین در بدن فعال‌سازی آنزیم ترومبین است که وجود آن برای لخته شدن خون ضروری است. مواد غذایی مثل زرده تخم مرغ، گوجه‌فرنگی، مارچوبه، کرفس، لوبیا سبز، شاهی، شلغم، روغن سویا، جعفری، کلم، اسفناج، گل کلم کاهو، چای سبز، روغن جگر ماهی و برگ سبز و نخود فرنگی پخته از بهترین منابع غذایی K1 و K2 هستند. اما K3 نوعی ماده ساخته شده مصنوعی از ویتامین K است که در روش‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مسمومیت با ویتامین کا در دو نوع K1 و K2 به شکل قابل توجهی صورت نمی‌گیرد و تقریبا می‌توان احتمال آن را صفر دانست. ولی این مسئله در مورد K3 برعکس بوده و به همین دلیل است که استفاده از آن به عنوان یک داروی درمانی متوقف و یا به شدت محدود شده است.

مسمومیت با ویتامین B6

B6 از ویتامین‌های محلول در آب بوده و مسمومیت با آن خیلی کم رخ می‌دهد. هرچند، مصرف طولانی مدت مکمل‌های B6 می‌تواند به نوروپاتی حسی شدید و آتاکسی (ناهماهنگی حرکتی عضلات) منجر شود. شدت علائم به مقادیر مصرفی بستگی دارد و معمولا بعد از توقف مصرف برطرف می‌شوند. جوش دردناک پوستی، حساسیت به نور، حالت تهوع و سوزش قلب از عوارض متداول منفی مصرف بیش از حد ویتامین B6 هستند.

مسمومیت با ویتامین C

به طور معمول مصرف ویتامین C حتی در دوزهای بالا بی‌خطر است. هرچند مصرف بیش از حد آن در برخی موارد می‌تواند به مسمومیت با ویتامین C منجر شود که با وجود نداشتن عوارض طولانی مدت می‌تواند شکم درد، نفخ معده، حالت تهوع و اسهال را در پی داشته باشد.

در موارد مسمومیت، مکانیسم‌های مختلفی از تجمع بالای اسکوربیک اسید در پلاسمای خون جلوگیری کرده و درمان مسمومیت با ویتامین سی را تسهیل می‌کنند. نکته مهم در مصرف ویتامین C این است که  تنها مقدار معینی ویتامین سی قابلیت جذب دارد و مقادیر مصرفی اضافی از طریق مدفوع دفع می‌شود. همین طور لایه دفاعی دوم یعنی کلیه، مقادیر اضافی را دفع می‌کند.

مکانیسم محافظتی سوم این است که به طور کلی مواد غذایی حاوی مقادیر اندکی از ویتامین سی هستند.  بنابراین، اگر ویتامین C را در دوز توصیه شده مصرف می‌کنید، دلیلی برای نگرانی از مسمومیت ناشی از این ویتامین نیست. برای آشنایی با خواص ویتامین سی به این مطلب مراجعه کنید.

پیشگیری از مسمومیت با ویتامین

پیشگیری از مسمومیت با ویتامین بسیار ساده است. اگر نمی‌خواهید از مصرف بیش از اندازه ویتامین‌ها دچار مسمومیت و آسیب‌های ناشی از آن شوید، پس این ریزمغذی‌ها را به اندازه مصرف کنید. بهتر است برای تامین ویتامین مورد نیاز بدن ابتدا از طریق رژیم غذایی اقدام کنید و تنها در صورتی که رژیم غذایی به تنهایی نتوانست پاسخگوی نیازهای ویتامینی شما شود، با مشورت پزشک و یا مشاورین سلامت به سراغ مصرف مکمل‌های ویتامینی بروید. توجه به جدول زیر نیز می‌تواند به شما کمک کند که در صورت عدم دسترسی به پزشک یا متخصص تغذیه مقدار توصیه برای مصرف ویتامین‌ها را تعیین کنید:

در این مطلب تلاش کردیم تا هرآنچه که لازم است در مورد مسمومیت با ویتامین بدانید را خدمت شما ارائه کنیم. نظر شما در این باره چیست؟ آیا تاکنون از مکمل‌های ویتامینی استفاده کرده‌اید؟ در صورتی که بخواهید از این مکمل‌ها استفاده کنید، با پزشک مشورت خواهید کرد؟ با ما در بخش نظرات همراه باشید.