آتشفشان های فعال و خطرناک در ایران و جهان را بشناسید!

آتشفشان فعال به آتشفشانی گفته می‌شود که حداقل در 10.000 سال گذشته یک مرتبه فوران کرده باشد. می دانستید آتشفشان های فعال در ایران هم وجود دارد؟ در این مقاله چند آتشفشان فعال در ایران و جهان را به شما معرفی می‌کنیم.

درباره تعریفی دقیق برای آتشفشان فعال هنوز در میان جغرافی‌دانان و آتشفشان شناس‌ها اتفاق نظر وجود ندارد. آتشفشان‌ها نیز مانند تمام پدیده‌های طبیعی دیگر می‌توانند طول عمر بسیار بالایی داشته باشند. عمر آتشفشان‌ها با یکدیگر تفاوت دارد و برخی از آن‌ها چندین ماه و برخی دیگر نیز میلیون‌ها سال عمر می‌کنند. در چندین سال گذشته، بسیاری از آتشفشان‌های کره زمین، بارها فوران کرده‌اند، اما در حال حاضر نشانه‌ای از فوران قریب‌الوقوع هیچ کدام از آتشفشان‌های فعال در سطح زمین وجود ندارد. در ادامه این مقاله آتشفشان فعال را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم و آتشفشان‌های فعال ایران و جهان را نیز به شما معرفی می‌کنیم.

فهرست: 

• آتشفشان های فعال در ایران
• آتشفشان های فعال در جهان
• آتشفشان چیست؟ انواع آن

آتشفشان های فعال در ایران

حال که با مفهوم و انواع مختلف آتشفشان آشنا شدید، در این بخش چندین آتشفشان فعال ایران را به شما معرفی می‌کنیم. آتشفشان‌های فعال ایران عبارتند از:

1. دماوند

• مکان: مازندران
• ارتفاع: 5610 متر
• آخرین فوران: 5300 سال قبل

کوه دماوند ملقب به ببر خفته، یکی از آتشفشان های نیمه فعال در ایران است. ارتفاع دماوند 4.667 متر است و مرتفع‌ترین کوه ایران و همچنین بلندترین قله آتشفشانی قاره آسیا و خاورمیانه محسوب می‌شود. این کوه در شمال ایران واقع است و از لحاظ جغرافیایی در شهر آمل، لاریجان و استان مازندران قرار دارد. وجود چشمه‌های آب گرم و چندین چشمه گوگردی در اطراف این کوه نشان دهنده فعال بودن آتشفشان دماوند است. قطر دهانه آتشفشانی کوه دماوند 400 متر است که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده است.

دماوند به عنوان یکی از آتشفشان‌های فعال و مشکوک ایران به شمار می‌رود که قدمت آن تقریبا 38 میلیون سال تخمین زده شده است. اولین فوران آتشفشانی کوه دماوند حدودا به یک و نیم میلیون سال پیش بازمی‌گردد. زمین‌شناسان و جغرافی‌دانان، فعالیت عمده کوه دماوند را 10 هزار سال پیش برآورد کرده‌اند و قطر دهانه آن نیز تقریبا 400 متر اعلام شده است.

در سال‌های اخیر نیز شاهد افزایش میزان خروج دود، بخار و برخی مواد مذاب سطحی از دماوند بوده‌ایم که برخی آن‌ها را نشانه‌ای از فوران این کوه در نظر می‌گیرند؛ اما زمین‌شناسان تاکنون این ادعاها را تایید نکرده‌اند. با این وجود، کوه دماوند یکی از آتشفشان های فعال ایران است که احتمال فوران آن وجود دارد.

2. کوه تفتان

• مکان: سیستان و بلوچستان
• ارتفاع: 3941 متر
• آخرین فوران: 6950 سال قبل

کوه تفتان نیز یک آتشفشان نیمه فعال محسوب می‌شود که واقع در جنوب شرقی ایران و در استان سیستان و بلوچستان است. ارتفاع این کوه حدود 3.941 متر از سطح دریا برآورد شده است و یکی از کوه‌های بلند ایران محسوب می‌شود که پیکر اصلی آن از دو کوه و چندین قله تشکیل می‌شود. نام قله آتشفشانی کوه تفتان، «چهل تن» است که دارای سه دهانه آتشفشانی است و همواره از این سه دهانه بخارهای گوگرد خارج می‌شود.

آخرین فعالیت آتشفشانی کوه تفتان به 6.950 سال پیش بازمی‌گردد و از آن زمان تا به امروز تنها شاهد خروج برخی مواد سطحی و بخار از این کوه بوده‌ایم. اکنون نیز شواهدی مبنی بر احتمال فوران مجدد این کوه وجود ندارد، اما تفتان همچنان به عنوان یکی از کوه‌های آتشفشان فعال ایران به شمار می‌رود.

3. کوه سبلان

• مکان: اردبیل
• ارتفاع: 4811 متر
• آخرین فوران: نامشخص احتمالاً دوران هولوسن

کوه سبلان یکی از کوه‌های بلند و مرتفع ایران محسوب می‌شود که ارتفاع آن 4811 متر از سطح دریا برآورد شده است. سبلان نیز یکی از قطب‌های آتشفشانی ایران محسوب می‌شود که در شمال غربی ایران و در استان اردبیل قرار دارد. کوه سبلان پس از کوه دماوند و علم کوه به عنوان یکی از بلندترین قله‌های ایران شناخته می‌شود. سبلان یکی از کوه‌های زیبای ایران است و به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل در نظر گرفته می‌شود که دارای طبیعتی زیبا و چندین چشمه است.

سبلان دارای سه قله است که در ناحیه نزدیک به بلندترین قله آن دریاچه‌ای وجود دارد که زمین‌شناسان آن را باقی مانده دهانه‌های آتشفشانی این کوه در نظر می‌گیرند. در دامنه جنوبی کوه سبلان چندین چشمه گوگردی وجود دارد که آب این چشمه‌ها حرارتی نزدیک به 40 درجه سانتی‌گراد دارد و این امر نشانه‌ای از فعال بودن کوه سبلان در نظر گرفته می‌شود. اما تاکنون شواهد قطعی و عینی مبنی بر فوران این کوه وجود ندارد.

4. کوه سهند

• مکان: آذربایجان شرقی
• ارتفاع: 3707 متر
• آخرین فوران: نامشخص احتمالاً دوران هولوسن

رشته‌کوه سهند ملقب به «عروس کوه‌های ایران» نیز یکی دیگر از آتشفشان های فعال در ایران است. این رشته‌کوه در جنوب تبریز قرار دارد و دارای 17 قله مرتفع است که ارتفاع آن‌ها به حدود 3000 متر می‌رسد. بلندترین قله رشته‌کوه سهند، قله «قوچ گولی» نام دارد که ارتفاع آن تقریبا 3700 متر است و در شهرستان بستان آباد قرار دارد.

آخرین فعالیت‌های گدازه‌های رشته‌کوه سهند مربوط به 12 میلیون سال پیش است و در آن زمان چندین مرتبه فوران داشته است. با این حال رسوبات باقی‌مانده از فرسایش مواد آتشفشانی این رشته‌کوه، نشانه فعالیت آن در گذشته و احتمال ضعیف فوران آن در آینده است. اما تاکنون هیچگونه شواهدی در خصوص فعال شدن مجدد رشته‌کوه سهند وجود ندارد.

5. کوه بَزمان

• مکان: سیستان و بلوچستان
• ارتفاع: 3490 متر
• آخرین فوران: 41 هزار سال قبل

کوه بزمان نیز آتشفشان نیمه فعال دیگری در ایران است که در جنوب شرقی ایران و استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. کوه بزمان ملقب به «جوان‌ترین آتشفشان ایران» است که ارتفاع آن از سطح دریا 3500 متر برآورد شده است. اولین فوران این کوه به 4 میلیون سال پیش بازمی‌گردد و آخرین فوران آن نیز مربوط به 41000 سال پیش است.

آتشفشان های فعال در جهان

در سطح جهان نیز آتشفشان‌های فعال بسیاری وجود دارند که احتمال فوران مجدد آن‌ها کم نیست. در این بخش چندین آتشفشان فعال جهانی را به شما معرفی می‌کنیم.

1. کوه پکتو (Paektu)

کوه پکتو یکی از آتشفشان‌های فعال در کره شمالی و چین است که ارتفاع آن حدود 2744 متر برآورد شده است. این کوه در هزار سال گذشته، چندین مرتبه با شدت زیاد فوران داشته است و آخرین فوران آن در سال 1903 میلادی بوده است. شبکه نشنال جئوگرافیک گزارش داده است که کوه پکتو از آخرین فوران خود، تقریبا آرام و ساکت بوده است و نشانه‌ای مبنی بر فوران مجدد این کوه وجود ندارد. برخی محققان اذعان دارند که آزمایش‌های هسته‌ای کره شمالی می‌توانند موجب فوران این کوه شوند.

2. کوه شاستا (Shasta)

کوه شاستا یکی از کوه‌های آتشفشانی و فعال در شمال کالیفرنیا است. ارتفاع این کوه حدود 4322 متر است. بنا بر گزارش تحقیقات زمین‌شناسی ایالات متحده، کوه شاستا معمولا هر چند صد سال یک مرتبه فوران می‌کند. آخرین فوران این کوه در سال 1250 میلادی بوده است، اما برخی محققان اذعان دارند که آخرین فوران کوه شاستا مربوط به سال 1700 میلادی است. با این حال، احتمال فوران مجدد این کوه بسیار زیاد است و به همین خاطر، محققان توجه ویژه‌ای به کوه شاستا دارند.

3. کوه فوجی (Fuji)

کوه فوجی در ژاپن قرار دارد و با ارتفاع 3776 متر، بلندترین کوه این کشور محسوب می‌شود. بنا بر گزارش شبکه نشنال جئوگرافیک، آخرین فوران کوه فوجی یکی از شاخص‌ترین نمادهای ژاپن است. اما روزنامه ژاپن تایمز گزارش داده است که مقامات دولتی کشور چین از فوران مجدد این کوه بسیار واهمه دارند؛ زیرا اگر کوه فوجی دوباره فوران کند، منجر به خسارت چند میلیارد دلاری به این کشور می‌شود. این کوه تنها 62 مایل با توکیو فاصله دارد و همین امر، وحشت مسئولین ژاپن را دو چندان می‌کند.

4. کوه هود (Hood)

کوه هود یکی دیگر از کوه‌های آتشفشانی و فعال است که در شمال ایالت اورگن (Oregon) قرار دارد و بلندترین کوه این ایالت محسوب می‌شود. ارتفاع این کوه حدود 3429 متر برآورد شده است و آخرین فوران آن نیز به دهه 1800 میلادی بازمی‌گردد. این آتشفشان نیز احتمال فوران دارد که در صورت وقوع می‌تواند خاکستر و ذرات بسیاری را به محیط بیرون منتقل کند و موجب خرابی شبکه‌های الکتریکی گسترده و مسموم شدن آب آشامیدنی آن منطقه شود. محققان این کوه را تحت نظر دارند و این بدان معناست که می‌توانند احتمال بروز فوران آتشفشان را پیش‌بینی کنند و به مردم بومی آن منطقه هشدارهای لازم را بدهند.

5. کوه روپهو (Ruapehu)

کوه روپهو کوه آتشفشان فعالی است که در نیوزیلند قرار دارد. ارتفاع این کوه حدود 2797 متر از سطح دریا تخمین ‌زده شده است و آخرین فوران آن نیز مربوط به سال 2007 میلادی است. سرویس نظارت بر خطرات زمین‌شناسی دولت نیوزیلند در حال حاضر، هشدار و احتمال فوران مجدد کوه روپهو را در سطح یک پنجم اعلام کرده است و این موضوع نشان می‌دهد که این کوه یک آتشفشان ناآرام است و احتمال فوران آن نیز بسیار زیاد است. شبکه جئونت اعلام کرده است فوران این آتشفشان در هر سطحی ممکن است رخ دهد. کوه روپهو مرتفع‌ترین کوه در جزیره شمالی است و به احتمال زیاد مجددا فوران خواهد کرد.

جالب است بدانید که کوه روپهو یکی از آتشفشان‌های واقعی است که به عنوان لوکیشن فیلمبرداری فیلم «ارباب حلقه‌ها» مورد استفاده قرار گرفته است. از این کوه در فیلم، با عنوان کوه نابودی (Mount Doom) یاد شده است.

6. کوه تونگوراهوا (Tungurahua)

کوه تونگوراهوا نیز کوه آتشفشانی فعال دیگری است که در کشور اکوادور قرار دارد و ارتفاع آن 5023 متر برآورد شده است. اولین فوران این کوه در سال 1995 اتفاق افتاده است و آخرین فوران آن نیز به سال 2016 بازمی‌گردد. محققان و زمین‌شناسان نیز از احتمال فوران مجدد این کوه خبر داده‌اند و کوه تونگوراهوا را یکی از کوه‌های خطرناک در نظر می‌گیرند و وضعیت آن را به دقت تحت نظر دارند.

آتشفشان چیست؟ انواع آن

پدیده آتشفشان به معنای شکستگی در پوسته یک سیاره مانند زمین است که گدازه‌های داغ، خاکسترها و گازهای آتشفشانی را قادر می‌سازد تا از اتاقک ماگما که محل تجمع این مواد است، به بیرون فوران کنند. زمانی که این مواد از سطح کوهی به بیرون فوران کنند، پدیده‌ای به نام «آتشفشان» رخ می‌دهد. آتشفشان‌های زمین به این دلیل رخ می‌دهند که پوسته آن به 17 صفحه بزرگ و سخت، شکسته شده و بر روی یک لایه گرم‌تر و نرم‌تر شناور می‌شوند. بنابراین آتشفشان‌های بر روی زمین معمولا در جایی اتفاق می‌افتند که مواد مذاب موجود در کوه‌ها در حال واگرا و یا همگرا شدن هستند.

زمانی که یک آتشفشان فوران می‌کند، خسارات و صدمات بسیاری را به همراه خواهد داشت. البته میزان و شدت فوران هر آتشفشان به عوامل متعددی بستگی دارد و می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد. با این حال سه نوع مختلف کوه آتشفشان وجود دارد و جغرافی‌دانان آن‌ها را به سه آتشفشان مجزا و با ویژگی‌های مختلف، طبقه‌بندی کرده‌اند. سه نوع مختلف آتشفشان عبارتند از:

آتشفشان فعال

آتشفشان فعال به آتشفشانی گفته می‌شود که اخیرا فوران کرده و احتمال فوران مجددا آن بسیار زیاد است. امروزه تقریبا 500 آتشفشان فعال در جهان وجود دارد؛ البته به جزء آتشفشان‌هایی که در زیر اقیانوس‌ها قرار دارند.

آتشفشان نیمه فعال

آتشفشان نیمه فعال، نیمه خاموش یا خفته به آتشفشانی گفته می‌شود که هزاران سال، فوران نکرده است، اما احتمالا در آینده مجددا فوران خواهد کرد.

آتشفشان خاموش

آتشفشان خاموش نیز به آتشفشان‌های در حال انقراض گفته می‌شود که دانشمندان دیگر بعید می‌دانند این آتشفشان‌ها مجددا فوران کنند؛ زیرا آن‌ها دیگر منبع ماگما (محل تجمع مواد مذاب) را ندارند. آتشفشان‌های خاموش مدت زمانی طولانی فوران نکرده‌اند و احتمال فوران مجدد آن‌ها تقریبا صفر است.

در زمان فوران آتشفشان، مواد مذاب با سرعت بسیار بالا و یا متوسط، گاه تا مسافت چندین کیلومتر پرتاب می‌شوند. پس از فوران آتشفشان ممکن است بلایای طبیعی دیگری مانند سیل، زلزله، باران اسیدی و یا حتی سونامی اتفاق بیفتند. وقوع این حوادث نیز می‌تواند خسارات دیگری به دنبال داشته باشد.

ما در این مقاله مفهوم آتشفشان و آتشفشان فعال را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، پدیده آتشفشان به معنای شکستگی در پوسته یک سیاره مانند زمین است که گدازه‌های داغ، خاکسترها و گازهای آتشفشانی را قادر می‌سازد تا از اتاقک ماگما که محل تجمع این مواد است، به بیرون فوران کنند. در کشور ایران چندین کوه آتشفشان فعال مانند دماوند، سبلان، تفتان و غیره وجود دارد. در سطح جهانی نیز کوه‌های آتشفشانی بسیاری وجود دارد که از آخرین فوران آن‌ها مدت زمان زیادی نمی‌گذرد و به عنوان کوه‌های آتشفشان فعال و ناآرام در نظر گرفته می‌شوند. شما کدامیک از آتشفشان های فعال در ایران را دیده اید؟