ویکیپدیا یک دانشنامه آنلاین رایگان است که بستری مناسب جهت دسترسی به اطلاعات جامع و کامل را در اختیار کاربران اینترنت قرار می‌دهد. در این نوشتار به بهانه تولد 20 سالگی، تاریخچه ویکی پدیا را با هم مرور می‌کنیم.
اگر اهل مطالعه و تحقیق و بررسی باشید احتمالا تا به حال اسم ویکیپدیا به گوشتان خورده است. ویکیپدیا به عنوان یک دانشنامه آنلاین و رایگان، اطلاعات جامع و کاملی را در اختیار کاربران اینترنت قرار می‌دهد. در سال‌های دور افراد برای پی بردن به اطلاعات مختلف و کسب دانش لازم درباره موضوعی، ناگزیر به کتابخانه مراجعه کرده و از کتب و منابع موجود در آن استفاده می‌کردند. امروز اما به لطف گستردگی شبکه جهانی اینترنت، اطلاعات خیلی آسان و سریع‌تر در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. ویکیپدیا در زمان گسترش اینترنت بستر مناسبی جهت دسترسی به اطلاعات جامع و کامل را برای کاربران اینترنت فراهم کرده است.
در ویدیوی زیر «تولد 20 سالگی ویکیپدیا» را تماشا کنید:
امروز قصد داریم به مناسبت 20 سالگی سایت ویکی پدیا، به این دانشنامه آنلاین پرداخته و تاریخچه آن را با هم مرور کنیم. اگر با این دانشنامه آنلاین آشنایی دارید و تا به حال از اطلاعات جامع و کامل آن استفاده کرده‌اید، خالی از لطف نیست که با تاریخچه این دانشنامه اینترنتی آشنا شوید. پیشنهاد می‌شود در ادامه این مقاله از پلازا با ما همراه باشید.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
ویکی پدیا چیست؟
در معرفی ویکی پدیا باید گفت که ویکیپدیا در قالب یک دانشنامه آنلاین، مجموعه‌ای از اطلاعات جامع و کامل را در تمام زمینه‌های دانسته‌های بشری به صورت رایگان در اختیار کاربران اینترنت قرار می‌دهد. این دانشنامه آنلاین ویژگی‌های دانشنامه‌های عمومی و تخصصی را در خود جمع کرده است. ویکی پدیا ترکیبی از دو واژه ویکی و پدیا است. ویکی در زبان هاوایی به معنای سریع است. پدیا نیز از انتهای واژه انسایکلوپدیا (Encyclopedia) به معنای دایره‌المعارف گرفته شده است.
سایت Wikipedia اولین بار در سال 2001 تاسیس شد. جیمی ولز بنیانگذار این وبسایت معتقد است که ویکیپدیا چیزی شبیه به یک کتابخانه عمومی است. همه کاربران می‌توانند ضمن استفاده از مطالب این وبسایت، آموخته‌ها و دانش خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. ویکی پدیا در حال حاضر در قالب یک دانشنامه آنلاین چندزبانه به عنوان یکی از 15 وبسایت محبوب اینترنت توسط الکسا معرفی شده و مجله اکونومونیست (The Economist) آن را به عنوان سیزدهمین مکان پربازدید در وب قرار داده است. در ادامه تاریخچه ویکی پدیا این دانشنامه اینترنتی را با هم مرور خواهیم کرد.
تاریخچه ویکی پدیا
دانش نامه اینترنتی ویکی پدیا در تاریخ 15 ژانویه سال 2001 (26 دی 1379) توسط جیمی ولز (Jimmy Wales) و لری سنگر (Larry Sanger) بنا نهاده شد. ولز اظهار کرده که رویای ساخت یک دانشنامه بزرگ و آزاد مانند ویکی پدیا، پروژه‌ای بود که همواره ذهن او را مشغول ساخته بود. در نتیجه در راستای تحقق رویاهایش در سال 2000 دانشنامه نوپدیا را راه‌اندازی کرد. او لری سنگر را به عنوان سرپرست بخش نگارش و ویراستاران نوپدیا استخدام کرد.
به دلیل آنکه تولید محتوا در نوپدیا از سرعت بسیار اندکی برخوردار بود، این دانشنامه نتوانست پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. در نتیجه لری سنگر در ملاقاتی که با بن کویتز داشت با مفهوم جدیدی به نام ویکی آشنا شد. او کوشید با استفاده از مدلی مشابه با سایت‌های ویکی، تعداد مقالات دانشنامه را توسعه و افزایش دهد. در نتیجه سایت ویکیپدیا در پانزدهم ژانویه سال 2001 توسط شرکت بومیس در سن‌دیگو تاسیس شد. این شرکت پهنای باند و سرورهای ویکی پدیا را در سال‌های آغازین تاسیس و شروع به کار، تامین می‌کرد. دامنه‌های Wikipedia.com و Wikipedia.org به ترتیب در تاریخ‌های 12 و 13 ژانویه سال 2001 ثبت شدند. در ابتدا قوانین کمی برای ویکی پدیا وضع شده بود و این دانشنامه مستقل از نوپدیا عمل می‌کرد. جیمی ولز در فوریه سال 2002 اعلام کرد که ویکیپدیا هیچگونه تبلیغاتی را نمایش نداده و دامنه آن را از Wikipedia.com به Wikipedia.org تغییر داد.
جیمی ولز به عنوان مؤسس ویکی پدیا از سال 2003 تا 2006، ریاست این دانشنامه اینترنتی را برعهده داشت. از آن طرف لری سنگر در سال 2002 با اعتراف به این نکته که ویکی پدیا به اندازه کافی معتبر نیست، این دانشنامه آنلاین را ترک کرد. ویکیپدیا در 9 سپتامبر سال 2007 با گردآوری بیش از 2 میلیون مقاله توانست رکورد دایره‌المعارف بزرگ یونگل که در سلسله مینگ گردآوری شده بود را شکسته و از آن پیشی بگیرد. این رکورد حدود 600 سال در اختیار دایره‌المعارف یونگل بود.
ویکیپدیا در ابتدای شروع به کار خیلی مورد توجه کاربران اینترنت قرار نگرفت تا اینکه روزنامه نیویورک تایمز مطلبی با عنوان ویکی پدیا چیست؟ را منتشر کرد و کاربران را با این دانشنامه آنلاین آشنا ساخت. این مقاله انفجاری برای شهرت ویکی پدیا بود و پس از آن 1500 مقاله در ماه در این دایره‌المعارف ثبت می‌شد که در اولین سال جمعا به 20 هزار مقاله رسید. اگرچه ویکی پدیای انگلیسی در آگوست 2009 به 3 میلیون مقاله رسید، اما به نظر می‌رسد که رشد این دایره‌المعارف از نظر تعداد مقالات و مشارکت‌کنندگان در اوایل سال 2007 به اوج خود رسیده باشد. این در حالی است که در سال 2006 روزانه حدود 1800 مقاله به این دانشنامه آنلاین اضافه می‌شد که این تعداد در سال 2013 به میانگین تقریبی 800 مقاله رسید.
در ادامه تاریخچه ویکی پدیا به نقاط عطف این دانشنامه اینترنتی می‌رسیم. در ژانویه سال 2007 ویکی پدیا برای اولین بار در فهرست 10 وبسایت محبوب آمریکا قرار گرفت. این دایره‌المعارف اینترنتی با داشتن بیش از 42.9 میلیون بازدیدکننده منحصربفرد توانست رتبه 9 را به دست آورده و از نیویورک تایمز و وبسایت اپل پیشی بگیرد. این در حالی است که در سال 2006 ویکی پدیا با داشتن 18.3 میلیون بازدیدکننده در رتبه 33 این فهرست قرار داشت.
در نوامبر سال 2009 یک محقق در دانشگاه ری خوان کارلوس در مادرید اظهار کرد که ویکی پدیای انگلیسی طی سه ماه اول سال 2009، 49 هزار ویراستار خود را از دست داده است. در واقع ویکیپدیا به دلیل دقت نابرابر، داشتن تعصب جنسیتی و استفاده از ویراستاران مرد به تعداد زیاد مورد انتقاد قرار گرفت.
در ژانویه 2012 ویکیپدیای انگلیسی در یکسری اعتراضات هماهنگ علیه دو قانون پیشنهادی در کنگره ایالت متحده امریکا شرکت کرد و به مدت 24 ساعت صفحه توضیحات خاموشی را جایگزین محتوای اصلی خود کرد. در این مدت زمان بیش از 162 میلیون نفر از این صفحات اعتراضی دیدن کردند. در بیستم ژانویه سال 2014 گزارشگر مجله اکونومیست اظهار کرد که نه تنها رشد ویکی پدیا متوقف شده، بلکه تقریبا ده درصد بازدید از صفحه خود را در مقایسه با سال گذشته از دست داده است. در واقع حدود 12 درصد از بازدید صفحه ویکی پدیای انگلیسی، 17 درصد از نسخه آلمانی و 9 درصد از نسخه ژاپنی ویکیپدیا در سال 2014 کاهش یافت. این گزارشگر اظهار کرد که دیگر کارشناسان معتقدند پروژه گراف‌های دانش گوگل که در سال گذشته راه‌اندازی شد موجب نارضایتی و ناامیدی کاربران ویکیپدیا از این دانشنامه آنلاین شده است. با این حال ویکی پدیا در اواخر سال 2006 به رتبه پنجم فهرست وبسایت‌های محبوب جهان دست یافت.
در ژانویه سال 2013 یک سیارک به نام ویکیپدیا نامگذاری شد و در اکتبر سال 2014 با بنای یادبود از ویکی پدیا تقدیر شد. در جولای 2015 حدود 106 جلد هفتصد صفحه‌ای از ویکی پدیا چاپ و منتشر شد. در سال 2019 گونه‌ای از یک گیاه گلدار با نام ویولا ویکی پدیا نامگذاری شد. این در حالی است که در همان سال دانشمندان گزارش کردند که تمام اطلاعات ویکی پدیا به حجم 16 گیگابایت در DNA مصنوعی رمزگذاری شده است.
در سال 2020 طبق رتبه‌بندی الکسا، ویکیپدیا در میان وبسایت‌های محبوب جهان به رتبه 13 دست یافت. جالب است بدانید این دانشنامه آنلاین در ابتدا تنها به زبان انگلیسی بود، اما خیلی زود مقالات و اطلاعات در دیگر زبان‌ها نیز منتشر شدند. در حال حاضر ویکیپدیای انگلیسی با بیش از 6.2 میلیون مقاله یکی از بزرگ‌ترین دانشنامه‌ها در میان 300 دایره‌المعارف ویکیپدیا است. امروز ویکی پدیا با داشتن 55 میلیون مقاله، ماهانه 1.7 میلیارد بازدیدکننده منحصربفرد دارد.
ویکیپدیا در زبان های مختلف
در حال حاضر حدود 313 نسخه از ویکی پدیا در زبان‌های مختلف وجود دارد. در ژانویه 2021، فهرستی از بیست ویکی پدیای دارای بالاترین تعداد مقاله منتشر شد. در این میان ویکی پدیای انگلیسی با داشتن 6.228.589 مقاله در رتبه اول و پس از آن ویکی پدیای کوبایی با 5 میلیون، زبان سوئدی با 3 میلیون، آلمانی با دو میلیون و پانصد و ویکی پدیای فرانسوی با 2 میلیون و دویست هزار مقاله به ترتیب در مقام‌های دوم تا پنجم قرار دارند. در همین فهرست ویکی پدیا فارسی با پشتیبانی از 763.904 مقاله در رتبه نوزدهم قرار گرفته است. در ژانویه 2019 طبق گزارش الکسا، ترافیک ویکی پدیا انگلیسی به 57 درصد ترافیک تجمعی ویکیپدیا رسید.
لوگو ویکی پدیا
در ادامه تاریخچه ویکی پدیا خوب است در مورد لوگوی این سایت نیز صحبت کنیم. لوگوی ویکیپدیا به شکل یک کره ناتمام از قطعات پازل مانند است که برخی از قطعات آن در بالای کره چیده نشده‌اند. روی هر قطعه از پازل تشکیل دهنده این کره با سیستم‌های نوشتاری مختلف، یک حرف نوشته شده است. اینکه هر قطعه مزین به یک حرف از زبان مختلف است، بیانگر این نکته است که ویکی پدیا چندزبانی است و در زبان‌های مختلف منتشر می‌شود. برای مثال حرف W نشانگر زبان انگلیسی و البته اولین حرف از Wikipedia است. بقیه حروف به زبان ارمنی، کامبوجی، بنگالی، گرجستانی، یونانی، چینی، تبتی، ژاپنی، عبری، عربی، تایلندی، کره‌ای و اتیوپی روی پازل کره ناتمام ویکیپدیا نقش بسته‌اند.
جالب است بدانید طرح اولیه لوگو ویکی پدیا توسط یک کاربر 17 ساله به نام پل استانسیفایر (Paul Stansifer) در یک مسابقه طراحی لوگو ایجاد شد. این مسابقه در سال 2003 توسط وبسایت ویکی پدیا برگزار شد و این کاربر 17 ساله توانست با ارائه این طرح به عنوان برنده مسابقه معرفی شود. پس از آن یکی دیگر از کاربران ویکی پدیا با نام دیوید فریدلند، لوگوی اولیه سایت را بهبود بخشید و آن را به‌گونه‌ای طراحی کرد که مرزهای اطراف قطعات در یکدیگر فرورفته به نظر برسند. همچنین بعضی از حروف اصلاح و جایگزین شدند.
در این نوشتار درباره معنی ویکی پدیا، لوگو و تاریخ تاسیس ویکی پدیا صحبت کردیم. اصول طراحی این دانشنامه آنلاین بر این اساس بود که نرم‌افزار تا جایی که امکان دارد باز باشد تا هر کاربری بتواند اطلاعات خود را در آن وارد و ویرایش کند. درباره اعتبار ویکی پدیا باید گفت که اعتبار هر یک از مقالات این دانشنامه به منابع استفاده شده در تهیه و نگارش آن بستگی دارد و با یک تقریب خوب می‌توان به اکثر مقالات به‌ویژه مقالات انگلیسی آن اعتماد داشت. در نهایت می‌توان ویکیپدیا را یک دایره‌المعارف آنلاین جامع و کامل دانست و تولد 20 سالگیش را با احترام به او تبریک گفت.