بازی فکری به دسته‌ای از بازی‌ها اطلاق میشود که به صورتی هدفمند مجموعه‌ای از مهارت‌ها شامل، دقت و تمرکز، حل مساله، خلاقیت در حل مساله، هماهنگی چشم و دست، تجزیه و تحلیل منطقی برای انجام آن لازم است. این مهارت‌ها به صورت چرخه، هم لازمه انجام این بازی‌ها هستند و هم با انجام آنها این مهارت‌ها در بازیکن تقویت میشود. امروزه به دلیل تاثیرات مطلوبی که بازیهای فکری بر رشد ذهنی کودکان دارد، خرید بازی فکری کودکان برای بسیاری از خانواده‌ها اهمیتی بیش از پیش یافته است. در این جستار برآنیم تا به معرفی بازی های فکری مناسب برای رده سنی 2 تا 10 سال بپردازیم.
بازی فکری مناسب سن دو سال
کودکان در این سن از لحاظ توانایی‌های شناختی بسیار نسبت به قبل رشد کرده اند. آن ها می توانند جزئیات ظریف را خیلی بهتر از قبل تشخیص دهند و قدرت تشخیص شباهت ها و تفاوت ها در آنها بسیار با یک سال گذشته‌شان فرق می کند اما هم چنان آنها در تمرکز پایدار مشکل دارند و نمی توانند روی یک کار متمرکز بمانند. بنابراین تنوع در نوع بازی ای که انجام میشود بسیار مهم است. برخی از بازی های فکری مناسب این رده سنی عبارتند از انواع هوش‌چین، استوانه هوش، انواع لگوی رنگی
بازی فکری مناسب سن سه سال
قدرت تمرکز کودکان در 3 سالگی به طرز چشم‌گیری رشد می کند. در این سن آنها مدت زمان طولانی تری می توانند بر انجام یک فعالیت یا بازی متمرکز بمانند. علاوه بر این حرکت ماهیچه های دست کودکان سه ساله بسیار منعطف تر از پیش است و هم چنین آنها در مهارت هایی که به هماهنگی بیشتر چشم و دست نیاز دارد، بسیار بهتر عمل می کنند. حالا آنها می توانند پازل حل کند، ده قطعه را روی هم بگذارند و برج بسازند و با چسب و قیچی، کاردستی های ساده خلق کنند.
بعضی از انواع بازی های فکری کودک ساله عبارتند از بازی هایی که شمارش را آموزش میدهند مثل بازی فکری واگن اعداد، بازی هایی که شناخت و بازیابی سریع رنگ ها را به کودک تمرین می دهد مثل بازی فکری تردست و انواع بازی های پازلی مثل بازی گیربکس
بازی فکری مناسب سن 4 سال
خرید بازی فکری برای کودکان 4 ساله می تواند بسیار راحت تر از سنین پیش از این باشد. کودکان در 4 سالگی به اوج شکوفایی خود در زمینه مهارت های حرکتی ظریف میرسند. آنها حالا می توانند رنگ آمیزی کنند بدون اینکه از خط بیرون بزنند و نیز هماهنگی چشم و دست در آنها به طرز خیره کننده ای رشد کرده.
هم چنین مهارت های گفتاری آنها تقریبا کامل است و بنابراین در ایجاد تعامل با هم‌سالان و پذیرش قوانین بازی بسیار موفق تر می توانند عمل کنند. بنابراین بازی های تعاملی و چندنفره را از این سن می توانند شروع کنند بدون اینکه ناگاه کل بازی را به هم بریزند. بازی فکری تردست و بازی فکری خنگولک ها که هردو بازی های گروهی هستند، در شمار بازی های مناسب این رده سنی است.
بازی فکری مناسب سن 5 سال
کودک پنج ساله می تواند ویژگی های مشترک بین اشیاء مختلف را بفهمد. هم چنین قوه حافظه کودک در این سن رشد قابل توجهی پیدا می کند و با رشد این مهارت کودک می تواند در انجام مهارت های تازه از تجربه های یادگیری قبلی اش استفاده کند. هم چنین مفاهیم ریاضی ساده مثل شمردن اعداد تا رقم بیست و حساب و کتابهای خیلی ساده را کودک در 5 سالگی می تواند به راحتی بیاموزد.
مهارت های اجتماعی کودک با ورود به مهد کودک در این سن توسعه می یابد و برای بازی های دسته جمعی ظرفیت بیشتری پیدا می کند. از بین بازی های فکریِ دسته‌جمعی مواردی مثل دستچین و دوچشمی و سرگرمی‌های تک‌نفره مثل دومینو نمونه‌هایی از بازیهای مناسب این رده سنی‌اند.
بازی فکری مناسب سن 6 سال
کودکان در 6 سالگی تقریبا در همه مهارت ها به استاندارد قابل قبولی میرسند. مهارت های حرکتی آنها تقریبا به کمال خود نزدیک است. هماهنگی چشم و دست در اغلب کودکان 6 ساله کاملا مطلوب است. مهارت های اجتماعی و توان دوستیابی کودکان در این سنین نیز درصورت پرورش صحیح باید به پختگی لازم رسیده باشد.
این سن همچنین پایان خودمحوری در کودکان است. خودمحوری به این معنی که کودکان در سال های نخست زندگی قادر نیستند به مسائل از زاویه دید دیگران نگاه کنند و به همین دلیل امکان همدلی با دیگران در ایشان عملا وجود ندارد. اما در 6 سالگی و در آستانه ورود به مدرسه آنان از خودمحوری فاصله می گیرند و می توانند خودشان را جای دیگران بگذارند و امکان درک متقابل می یابند. همچنین خلاقیت کودکان در این سن فزونی می یابد. آنها می توانند خلاقانه بازی منحصر به فرد خودشان را خلق کنند یا در قوانین ثابت بازی دست ببرند.
از طرفی لازم است که در این سن کودکان مخصوصا اگر دوره پیش‌دبستانی را نگذرانده‌اند، مهارت های اولیه مربوط به الفبا‌آموزی یا ریاضیات مقدماتی را از طریق بازی فراگیرند چراکه ضعف در این مساله مستقیما اعتماد به نفس کودکان را نشانه می گیرد. بازی فکری برای کودکان 6 ساله با توجه به مسائلی که مطرح شد می تواند از این قبیل باشد:
- انواع الفبا آموزها و ریاضی‌آموزها مانند الفبای آهنربایی، ریاضی آهنربایی و چرتکه
- بازیهای کارتی آموزش زبان انگلیسی
- بازی هایی که افزایش دهنده سرعت توأم با دقت است مثل بازی دکتر اکتشاف
- بازی هایی که خلاقیت و تخیل را تقویت می کند مانند بازی جذاب اوسابنا
بازی فکری مناسب سن 7 سال
سرعت رشد جسمانی کودکان در 6 و 7 سالگی به نسبت 5 سال نخست، کاهش می یابد اما به همان نسبت تعادل و تسلط بر اندام های بدن فزونی می گیرد. همچنین در این سن کودکان از لحاظ شناختی از مرحله پیش عمیاتی خارج می شوند و وارد مرحله عملیاتی یا تفکر عینی می شوند. آنها حالا می توانند تفکر منطقی تری داشته باشند، می توانند استباط کنند و استدلال استقرایی و شناخت الگوها در آنان رشد قابل توجهی می یابد. تفکر انتزاعی در آنها همچنان ناقص است اما در مورد مسائل عینی درک منطقی خوب و روشنی پیدا می کنند.
بازی های فکری در این سنین می تواند پیچیدگی بیشتری پیدا کند. برای مثال در مورد بازی هایی که هماهنگی چشم و دست می طلبد، می توان شکل های دشوارتر و پیچیده تر را با کودکان 7 ساله تمرین کرد. برخی از این بازی های پیچیده عبارتند از کاپوچین (نسخه پیچیده تر بازی تردست و دستچین)، بازی فکری کیف پول، بازی فکری تعادل.
بازی فکری مناسب سن 8 سال
تمرکز پایدار در کودکان در سن 8 سالگی غالبا شدت می یابد. تا سالهای قبل اگر انجام یک فعالیت مستمر برای کودک بسیار سخت بود، اینک در 8 سالگی او آماده تمرکز و انجام یک ساعت کار مستمر است. مهارت های زبانی کودک 8 ساله هم در هر دو ساحت مهارت های خوانداری و نوشتاری رشد قابل توجهی به نسبت به 7 سالگی دارد. همچنین خزانه لغات کودک 8 ساله به نسبت قبل بسیار توسعه می‌یابد.
از لحاظ شناختی کودکان در این سن می توانند مفهوم تاریخ تقویمی را درک کنند، اعداد را به صورت معکوس بشمارند و می توانند الگوها را تشخیص بدهند. از 8 سالگی کودکان می توانند در بسیاری از بازی های فکری رومیزی بزرگسالان نیز شرکت کنند. درواقع از لحاظ سن بازی، آنها تقریبا با بزرگسالان بازی های مشترکی دارند اگرچه که ممکن است نتوانند به کیفیت یک انسان بزرگسال بازیکن خوبی باشند. برخی از این انواع بازی عبارتند از راز جنگل، کریدور، چارمنچو، پایاپای
بازی فکری مناسب سن 9 سال
کودکان در 9 سالگی وارد مرحله پیش‌نوجوانی می‌شوند. درواقع 9 و 10 سالگی دوره گذار از کودکی به نوجوانی است. در این سن کودکان هرچه بیشتر میل به مستقل شدن دارند، تفکر عینی در آنها رشد قابل توجهی پیدا کرده. حالا آنها توانایی اندیشیدن به مسائل انتزاعی را نیز دارند.
بنابراین بازیهای پیچیده تری را می توانند تجربه کنند. از انواع بازی های این رده سنی می‌توان به بازی خلاقیت‌پرور استوژیت، بازی کریدور که مهارت حل مساله را در بازیکن تقویت می کند و بازی فکری نمیریه اشاره کرد.
بازی فکری مناسب سن 10 سال
ده سالگی ورود به دهه دوم زندگی است. کودکان در این سن تقریبا برای انجام هیچ یک از کارهای روزمره‌شان به والدین خود نیاز ندارند. توجه به روابط علی و معلولی و رشد تفکر منطقی باعث می شود که کودکان در این سن بتوانند با بزرگسالان خود وارد گفت‌وگوی متوازن شوند. مهارت‌های استدلالی در کودک ده ساله رشد یافته و آماده ورود به دنیای نوجوانیست.
بازیهای فکری مناسب ده سال تفاوتی با بازیهای رومیزی بزرگسالان ندارد و تقریبا آنها می توانند به همه بازیهای بزرگسالان وارد شوند. بازی هایی مثل پایاپای، سفالگر و دیوان نمونه هایی از این بازیهای رومیزی است.
سخن پایانی
تناسب بازی های فکری با سن کودکان بسیار مهم است؛ چراکه بازی‌ها تجلی‌گاه ضعف‌ها و قوت‌هاست. اگر بازی فکری از نظر رده سنی با کودک تناسب نداشته باشد، می تواند منجر به احساس عدم کفایت شود و اعتماد به نفس کودک را تحت الشعاع قرار دهد. در این مقاله تلاش شد تا با توجه به ویژگیهای شناختی کودکان در رده های سنی مختلف، بازیهای فکری متناسب با سن آنها معرفی شود. امیدوارم مطالب این مقاله شما را در انتخاب بهتر بازی فکری برای کودکتان یاری دهد.