کریسمس همه ساله در 25 دسامبر، و به مدت 12 روز جشن گرفته میشود. تعطیلات کریسمس در همه جای دنیا آداب و سنتهای جالبی دارد که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
اگرچه زمستان و سفیدپوش شدن زمین برای ما ایرانیها تنها یادآور برفبازیهای از سر شوق و گاهی هم تعطیلی مدرسهها است، اما در بسیاری از کشورهای دنیا، سرد شدن هوا، نوید رسیدن سالی نو و شروع جشنهای زمستانه است. کریسمس که در بسیاری از نقاط دنیا جشن گرفته میشود، تعطیلات محبوبی است که سنتهای جالب و دوست داشتنیای با خود به همراه دارد. قدمت این آداب و سنن گاهی به قرون وسطی هم میرسد. کریسمس 2021 به تاریخ ایران مصادف با 5 دی 99 است. علاوه بر این به فاصله چند روز از کریسمس سال نو میلادی نیز آغاز میشود که سال نو میلادی ۲۰۲۱ نیز مانند هرسال اول ژانویه آغاز خواهد شد.
در این مطلب بیشتر با جشن کریسمس، تاریخچه و آداب و رسوم آن آشنا خواهیم شد و به سوالاتی چون فرق کریسمس با سال نوی میلادی چیست؟ هم پاسخ خواهیم داد. در ادامه با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله میخوانید:
کریسمس چیست؟
کریسمس که در لغت به معنای مراسم عشای ربانی است، جشنی مذهبی و فرهنگیست که به مناسبت میلاد پیامبر مهربانیها، حضرت عیسی مسیح (ع) برگزار میشود. اگرچه تاریخ دقیق سالروز تولد عیسی مسیح مجهول است، اما در اوایل قرن چهارم میلادی، کلیسا تصمیم گرفت 25 دسامبر را به عنوان سالروز میلاد عیسی مسیح (ع)، پیامبر نور و مهربانی تعیین کند. از آن پس، همه ساله در تاریخ 25 دسامبر، مصادف با سالروز میلاد عیسی مسیح (ع)، جشن با شکوهی با عنوان کریسمس برگزار میشود. بنابراین اگر میخواهید بدانید که تاریخ کریسمس 99 دقیقا چه زمانی است باید بدانید که جمعه 5 دی مصادف است با اولین روز کریسمس.
هر سال این مناسبت توسط میلیاردها انسان در سرتاسر جهان جشن گرفته میشود. جشنهای کریسمس در غرب حدوداً 12 روز طول میکشند و دقیقاً در شب دوازدهم به اوج خود میرسند. بسیاری از مسیحیها معتقدند در این روز خداوند به شکل انسان به زمین آمده و در تاریخ تولد دقیق عیسی مسیح، گناهان بشریت را مورد بخشش خود قرار میدهد. اگرچه ایام کریسمس برای مسیحیها یک جشن بزرگ مذهبی و درواقع بزرگترین و مهمترین رویداد مذهبی به شمار میآید، اما سالهاست در بسیاری از کشورهای دنیا، کریسمس را به عنوان بهانهای برای دور هم بودنها و شادمانی جشن میگیرند.
کریسمس آئینها و آداب و رسوم مخصوصی دارد. درخت کاج آذین شده، بابانوئل، کارتهای مخصوص کریسمس، چراغانیها و تاجهای گل، گوزنها و هدیه دادن و هدیه گرفتن و البته شام مخصوص کریسمس از محبوبترین سنتهای کریسمس در تمام دنیا هستند که در ادامه این مقاله بیشتر از آنها خواهیم گفت؛ اگرچه سنتها و مراسمهای ویژه دیگری هم در گوشه و کنار دنیا جشن گرفته میشوند که هر کدام از آنها هم خود نیاز به یک مقاله جداگانه دارند.
واژه کریسمس از کجا آمد؟
واژه کریسمس به معنای مراسم عشای ربانی در روز مسیح است. مفهوم لغوی کریسمس درواقع از یکی از مراسمهای مهم مسیحیها به نام مراسم عشاء ربانی گرفته شده است. البته این نام از ابتدا برای این جشن بزرگ انتخاب نشده بود. در گذشته به جای واژه کریسمس، از کریستینماس هم استفاده میشد. این واژه در حوالی سال 1050 میلادی هم به صورت Christes Maesse به معنی جشن مسیح رایج بود. بعدترها این کلمه مخفف شده و به صورت Xmas تلفظ میشد. این اصطلاح که برای اولین بار در قرن سیزدهم میلادی مورد استفاده قرار گرفت، هنوز هم در کتابهای چاپی زیادی دیده میشود.
واژههای متناظر دیگر کریسمس هم در زبانهای دیگری وجود دارند. واژههایی مانند نویداد (Navidad) در اسپانیایی، ناتاله (Natale) در ایتالیایی و نوئل (Noël) در فرانسوی، همگی به معنای میلاد و واژه آلمانی وایناختن (Weihnachten) به معنی شب تقدیس شده، از مهمترین واژههای متناظر کریسمس در سرتاسر دنیا هستند.
تاریخچه کریسمس
تصاویر متعدد از صحنه زایمان در انجیلهای متی و لوقا، نویسندگان اولیه مسیحی را بر آن داشت تا تاریخهای مختلفی را برای سالگرد میلاد عیسی مسیح (ع) پیشنهاد بدهند. اگرچه در انجیل هم هیچ تاریخی مشخص نشده است، مسیحیهای اولیه، عیسی بن مریم (ع) را با استفاده از عباراتی مانند خورشید عدالت، به خورشید متصل کردند. رومیها برای اولین بار تاریخ 25 دسامبر را مشخص کردند و اولین جشن کریسمس ضبط شده در تاریخ 25 دسامبر سال 336 میلادی در رم برگزار شد. 25 دسامبر، دقیقاً 9 ماه پس از 25 مارس، روز اعتدال بهاری و روز خلقت حضرت آدم است. مسیحیها معتقدند این روز، روز آبستن شدن حضرت مریم (س) بوده و 25 دسامبر، دقیقاً 9 ماه بعد از آن را به عنوان روز میلاد حضرت مسیح میدانند.
در سده 3 میلادی، تاریخ زادروز عیسی مسیح (ع) موضوع مورد علاقه افراد زیادی بود که اختلافات زیادی بر سر آن وجود داشت. کلمنت اسکندریه (Clement of Alexandria) در حوالی سال 200 میلادی نوشت:
افرادی هستند که نه تنها سال تولد پیامبر ما، بلکه روز میلاد او را نیز تعیین کردهاند. آنها میگویند که این اتفاق در بیستوهشتمین سال آگستوس و در بیستوپنجمین روز بشنس (ماه مصری، برابر با 20 می) روی داده است. برخی هم میگویند او در بیستوچهارم و بیستوپنجم برموده (برابر با 20 و 21 آوریل) به دنیا آمده است.
عوامل مختلفی برای انتخاب 25 دسامبر به عنوان تاریخ میلاد حضرت عیسی بن مریم (ع) نقش داشتهاند. برخی بر پایه ادعای آگوستین، معتقدند که عیسی مسیح (ع) به دلایلی تصمیم گرفت که در کوتاهترین روز سال به دنیا بیاید که با انقلاب زمستانی در گاهشمار رومی یا 25 دسامبر برابر میشود.
تعیین تاریخ زادروز میلاد حضرت مسیح (ع) از همان ابتدا، به دلیل انتخاب زمانی برای جشن و سرور نبود. حتی بسیاری معتقد بودند که تنها گناهکارها روز میلاد حضرت مسیح (ع) را جشن میگیرند. به نظر میرسد برای اولین بار در تقویم فیلوکالوس که در سال 354 در روم گردآوری شد، به جشن کریسمس و میلاد مسیح اشاره شده است. در شرق هم مانند اوایل قرون وسطی، مسیحیها تولد حضرت مسیح را به عنوان بخشی از عید تعمید مسیح و دیدار سه مرد حکیم و ستارهشناس ایرانی جشن میگرفتند؛ البته این جشن بیشتر به خاطر تعمید حضرت مسیح برگزار میشود.
تقویم قرون وسطی هم کم کم تحت نفوذ تعطیلات مربوط به کریسمس قرار گرفته بود. بعد از امپراطوری شارلمان، از آنجایی که روز تاجگذاری او در روز کریسمس انجام گرفت، اهمیت کریسمس بیشتر هم شد. بعدها در اواسط قرون وسطی، تعطیلات کریسمس آنقدر مهمتر و پررنگتر شد که اغلب نجیبزادهها و اشراف، کریسمس را جشن میگرفتند. آئین سرود خواندن در جشنهای کریسمس هم از همان قرون وسطی شروع شد. البته بسیاری از نویسندگان در آن ایام، گروههای موسیقی را تقبیح میکردند.
آداب و رسوم کریسمس
روز کریسمس به عنوان یک جشن بزرگ و تعطیلات عمومی بسیار مهم در بسیاری از کشورهای دنیا، حتی بسیاری از کشورهای غیرمسیحی برگزار میشود. برخی از کشورهای غیرمسیحی مانند چین، کریسمس تنها به خاطر جنبههای تجاریاش و در برخی کشورهای غیرمسیحی دیگر مانند ژاپن تنها برای شادی و دورهمیهای جذابش محبوب است. به همین ترتیب رسوم و سنتهای مخصوص کریسمس، چه برای مسیحیها و چه برای غیر مسیحیها مهم است و در اغلب کشورهای دنیا رعایت میشود. به راحتی میتوانید در هر کجای شهرها درختان کریسمس، جورابها، چراغها و بنرهای مخصوص کریسمس را مشاهده کنید که در همه جای شهر آویزان هستند. موسیقی مخصوص کریسمس در همه جای شهر پخش میشود و همه جا تزئینات مخصوص کریسمس را میتوان دید. در ادامه برخی از مهمترین آداب و رسوم جشن کریسمس را ذکر خواهیم کرد.
بابانوئل
بابانوئل را میتوان به عنوان جذابترین و معروفترین سنت کریسمس معرفی کرد که خیلیها کریسمس را با او میشناسند. بابانوئل، همان پدر کریسمس، شخصیتی محبوب در بین کودکان و حتی بزرگترها است. پیرمردهای چاق و قرمزپوشی که کلاههای قرمز پومپومدار بر سر دارند و ریشهای سفید و بلندشان چهرهشان را مهربانتر هم جلوه میدهد. این پیرمردهای قرمز پوش در ایام کریسمس با آن چهرههای بشاش و مهربان خود، شهر را زیباتر میکنند. بچهها داستانهای جذابی از بابانوئل میشنوند که خیلی از آنها را باور دارند. بسیاری از کودکان هر سال برای بابانوئل نامه مینویسند و از رویاها و آرزوهایشان میگویند؛ بسیاری از کودکان هم در نیمهشبهای کریسمس، مخفیانه تا دیر وقت بیدار میمانند تا بابانوئل را وقتی مشغول آوردن هدیه آنهاست ملاقات کنند.
علاقه مردم، علیالخصوص بچهها به بابانوئل باعث شده که از آنها استفادههای اقتصادی زیادی بشود. معمولاً هر مرکز خرید و فروشگاهی، یکی از این بابانوئلهای مهربان را برای جذب مردم و بچهها استخدام میکند. احتمالاً هر کسی که حداقل یک بار کریسمس را جشن گرفته باشد، حتماً یک عکس در کنار بابانوئل هم دارد؛ اما بابانوئل کیست و از کجا آمده است؟
سنت نیکلاس یک اسقف یونانی قرن چهارم از میرا، شهری در استان لیکیا بود که حدود 3 کیلومتر با Demre در جنوب غربی ترکیه فاصله داشت. او در نقاشیهای قرون وسطی و عصر رنسانس به صورت مردی قد بلند و با چهرهای جدی و نجیب دیده میشود. او با لباس اسقفها در میان مردم ظاهر میشد و همراه با یارانش، بدون توجه به اینکه آیا کسی واقعاً نیازمند هست یا نه، به مردم هدیه میداد. نام و خاطر این پیرمرد قرمزپوش برای مراقبت از کودکان، سخاوت بی حد و هدیه دادنهایش زنده مانده است. امروزه هم نام و یاد او زنده باقیمانده و همه ساله افراد زیادی به یاد او لباسهای نمادین میپوشند، به نیازمندان کمک میکنند، بچهها را در آغوش میگیرند و با مهربانی با مردم رفتار میکنند.
درخت کریسمس
درخت کریسمس که نماد زندگی ابدی است، برای نخستین بار در قرن شانزدهم میلادی توسط لوترهای آلمانی مورد استفاده قرار گرفت. به نظر میرسد سابقه استفاده از درخت کریسمس به حوالی سال 1539 و در کلیسای جامع استراسبورگ برمیگردد. بعدها لوترها درخت تزئین شده را به ایالات متحده بردند، موراویاییها هم شمعهای روشن را بر روی آن درختان قرار دادند. این درختها امروز یکی از اصلیترین نمادهای کریسمس در تمام دنیا هستند. در هنگام تزئین درخت کریسمس، بسیاری از افراد یک ستاره به عنوان نماد شهر بیت لحم، محل تولد حضرت عیسی مسیح (ع) را در بالای درخت قرار میدهند. برخی دیگر از مردم هم فرشتهای را به عنوان نماد فرشتههای مذکور در روز میلاد حضرت مسیح (ع)، در بالای درخت میگذارند.
دکوراسیون و تزئینات کریسمس
از متداولترین رسوم کریسمس میتوان به تزئین خانهها، مغازهها و مراکز خرید با لامپهای رنگی، کاجهای تزئین شده و تابلوهایی مربوط به ولادت حضرت مسیح (ع) اشاره کرد. گفته میشود این سبک از تزئینات که در همه جا به چشم میخورد، از قرن دهم میلادی در روم برجای ماندهاند. رنگهای قرمز، سبز و طلایی رنگهای سنتی تزئینات کریسمس هستند. رنگ قرمز نماد خون حضرت مسیح (ع) است که هنگام مصلوب شدن او ریخته شده؛ رنگ سبز و به ویژه درخت کاج که به درخت همیشه سبز معروف است و حتی در زمستان هم برگهای خود را از دست نمیدهد، نمادی از زندگی ابدی هستند؛ طلایی اولین رنگی است که همراه با کریسمس میآید و نمادی از نور خورشید در تاریکی زمستان و همینطور نمادی از ثروت است.
از دیگر تزئینات سنتی مخصوص کریسمس میتوان به ناقوس، شمع، نیشکر، جوراب ساق بلند، تاج گل و فرشته اشاره کرد. این تزئینات میتوانند در درخت کریسمس، اطرافش و یا در تزئینات محیط، مورد استفاده قرار بگیرند. تاج کریسمس هم که از مجموعهای از گلها و برگهای همیشه سبز درست میشود، یکی دیگر از تزئینات مخصوص کریسمس است.
غذاهای سنتی شب کریسمس
شام کریسمس، وعد غذایی مهم و بخش مهمی از تعطیلات و جشن کریسمس است که به طور سنتی برگزار میشود. غذاهایی که برای شام کریسمس سرو میشوند معمولاً در هر کشوری متفاوت هستند. در برخی مناطق مانند سیسیل، برای شام کریسمس 12 نوع ماهی به اضافه غذاهای ویژه دیگر سرو میشود. در انگلستان و کشورهایی که سنتهایشان تحت تأثیر انگلیس قرار دارند، وعده اصلی غذای کریسمس شامل یک بوقلمون، غاز و یا سایر پرندگان بزرگ به صورت شکم پر، گوشت گاو، سیبزمینی، سبزیجات و گاهی نان است. دسرهای مخصوصی مانند پودینگ کریسمس، کیکهای خرد شده و کیک میوهای هم معمولا سرو میشوند.
هدیه دادن در کریسمس
احتمالاً در تصاویر مربوط به کریسمس، عکسهایی از درخت کریسمس و بستههای هدیهای که پای آن چیده شدهاند را دیدهاید. رد و بدل کردن هدیه در ایام کریسمس یکی از مهمترین و محبوبترین سنتهای آن است. این رسم که مربوط به جشن کریسمس مدرن است، باعث شده کریسمس به سودآورترین زمان سال برای خردهفروشان و سایر مشاغل در سراسر جهان تبدیل شود.
به نظر میرسد هدیه دادن در ایام کریسمس به سنت دیرینه سنت نیکلاس برگردد؛ البته ممکن است سنت هدیه دادن در جشن رومی هم بر آداب و رسوم مسیحیها تأثیر گذاشته باشد. هدیه دادن در کریسمس در چند قرن گذشته، تاثیر زیادی بر اقتصاد مناطق مختلف جهان گذاشته است.
کارت تبریک کریسمس
کارتهای کریسمس، پیامهای مصور تبریک هستند که در طی هفتههای قبل از روز کریسمس با اعضاء خانواده و دوستان رد و بدل میشود. ارسال کارتهای کریسمس از سال 1843 رواج پیدا کرد. این کارتها میتوانند محتوایی تجاری داشته باشند و یا به کریسمس اشاره کنند. برخی از کارتها هم با به تصویر کشیدن زادگاه حضرت عیسی مسیح (ع) یا نمادهای مسیحی مانند ستاره بیت لحم یا کبوتر سفید، به روحالقدس و صلح بر روی زمین اشاره میکنند. برخی هم به تصاویر برفی، حیاتوحش زمستان شمالی و سنتهای کریسمس و چهرهها و اسطورههای مربوط به آن مانند بابانوئل اشاره دارند. حتی کارتهایی با تم طنز هم وجود دارند که مردم با توجه به سلیقهشان آنها را خریداری و برای هم ارسال میکنند.
تمبرهای یادبود
در بسیاری از کشورها تمبرهای یادبودی را در کریسمس چاپ میکنند و مشتریهای اداره پست اغلب برای ارسال کارتهای کریسمس و یا نامههایشان به عزیزان خود از این تمبرها استفاده میکنند. این تمبرها معمولاً بین اوایل اکتبر و اوایل دسامبر به فروش میرسند و در مقادیر قابل توجهی چاپ میشوند. تمبرهای یادبود کریسمس در تمام طول سال قابل استفاده هستند.
حضور در کلیسا
روز کریسمس، و در برخی نقاط شب کریسمس، مراسم مذهبی بادارک یا قربانی مقدس و مراسم عشای ربانی در تمام کلیساها برگزار میشود. این مراسمها در روز اول ژانویه هم برگزار میشوند. آئینهای ویژه مذهبی که در کلیساها انجام میگیرند، بسیار جذاب هستند. بنابراین مردم، حتی غیرمسیحیها، خود را به کلیساها میرسانند و در مراسمهای آنها شرکت میکنند. معمولاً کلیساها در هنگام کریسمس و عید پاک نسبت به بقیه سال، با بیشترین میزان حضور جمعیت مواجه میشوند.
تماشای اجرای نمایشهای مخصوص کریسمس
برای مسیحیها تماشای صحنههای نمایش تولد حضرت عیسی (ع)، یکی از قدیمیترین و محبوبترین سنتهای کریسمس است. این نمایش در سرتاسر اروپا و حتی در بسیاری از کشورهای آسیایی اجرا میشود و طرفداران بسیاری دارد.
موسیقی زنده و سرود کارول
قدیمیترین سرودهای مخصوص کریسمس از قرن چهارم میلادی در روم بر جای ماندهاند. در قرن دوازدهم میلادی یک راهب پاریسی به نام آدام سنت ویکتور، توانست محبوبترین ترانههای موجود را با موسیقی تلفیق کند و چیزی که امروزه به نام مراسم سنتی کارول میشناسیم را ایجاد کند. هنوز هم اغلب این سرودها در کلیساهای سرتاسر دنیا، طی مراسم جذابی خوانده میشوند و مردم خود را از گوشه و کنار شهرها برای همراهی با آن، به کلیساها میرسانند. آهنگهایی که اکنون به عنوان کارول شناخته میشوند، در ابتدا ترانههای محلی عامیانهای بودند که در جشنهای مختلف خوانده میشدند. بعدها کارولها با آن صدای موسیقی منحصربهفرد قرون وسطاییشان، تنها در کلیسا اجرا میشدند.
از دیگر سنتهای مسیحیها این است که آنها بر روی پنجرههایشان شمع میگذارند. این سنت برگرفته از این اعتقاد مسیحیها است که عیسی مسیح (ع) نور نهایی جهان است.
تفاوت کریسمس و سال نو میلادی
جالب است که بسیاری از افراد تصور میکنند که کریسمس همان سال نوی میلادی است و کریسمس را با سال نو اشتباه میگیرند به همین دلیل تصمیم داریم تا در این بخش به تعدادی از تفاوت های بین کریسمس و سال نو اشاره کنیم.
تاریخ تقویمی
اصلی ترین فرق کریسمس با سال نو میلادی این است که تاریخ تقویمی این دو مناسبت با هم متفاوت است. کریسمس مصادف با 24 دسامبر است در حالی که سال میلادی اول ژانویه و با پایان یافتن تقویم سال جاری نو میشود. تاریخ سال نو میلادی و میلاد مسیح تنها چند روز با یکدیگر فاصله دارند و به همین دلیل تعطیلات هر دوی این مناسبتها با یکدیگر ادغام شدهاند و به همین دلیل بسیاری این دو مناسبت را یکی میدانند. تعطیلات کریسمس و سال نو میلادی از 24 دسامبر هر سال آغاز شده و تا دوم ژانویه سال جدید میلادی ادامه پیدا میکند.
ماهیت
به جز تاریخ تقویمی، فرق کریسمس و سال نو میلادی در ماهیت آنان نیز هست. به بیان سادهتر کریسمس یک جشن و عید مذهبی به شمار میآید و روز تولد حضرت عیسی است که برای مذهبیان مسیحی به خصوص کاتولیکها روز مهمی محسوب میشود اما سال نو میلادی یک مناسبت رسمی است که در بسیاری از کشورهای غیر مسیحی نیز جشن گرفته میشود.
نحوه برگزاری
پیشتر در مورد ماهیت کریسمس و سال نو میلادی توضیح دادیم. این ماهیت متفاوت به طور قطع در نوع برگزاری این مناسبتها هم دیده میشود. کریسمس همانطور که گفتیم ماهیتی مذهبی دارد و نحوه برگزاری آن نیز آرامتر است. افراد خانواده در این روز دور هم جمع شده و به هم هدیه میدهند و فستیوالهای مذهبی مختلفی نیز در تعطیلات کریسمس شکل میگیرند. در حالی که برگزاری مراسم سال نو سر و صدای بیشتری دارد و اغلب افراد در کلابها به همراه دوستان خود لحظه سال نو را با موسیقی، نور، آتش بازی و نوشیدنی جشن میگیرند.
کلام آخر
این روزها جشنها و آئینهای مربوط به کریسمس فارغ از اینکه کجا زندگی میکنید و چه دینی دارید، در اغلب کشورهای دنیا جشن گرفته میشوند. در این مطلب به بررسی کامل آداب و سنن کریسمس، تاریخچه آن و فرق بین کریسمس و سال نو میلادی پرداختیم و امیدواریم که اطلاعات مفیدی را به شما عزیزان ارائه داده باشیم.
آیا شما هم همراه با بیشتر مردم دنیا، کریسمس را جشن میگیرید؟ نظرات خود را در کادر پایین در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.