فیلم ها و سریال های انقلابی سینما و تلویزیون ؛ از کیمیا تا سیانور

انقلاب شکوهمند اسلامی یکی از بزرگترین اتفاقات سیاسی اجتماعی تاریخ ایران محسوب می‌شود و آثاری نیز درباره نحوه وقوع آن ساخته شده است. در این مطلب به مهم‌ترین سریال های انقلابی و فیلم های انقلابی پرداخته‌ایم.

تاریخ ایران در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی 1357 و چندین سال بعد از آن، مملو از اتفاقات مهم، پرتنش و عجیب سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حوادث گوناگونی است که از نظر سینمایی و هنری جذابیت بالایی برای روایت دارند. بسیاری از حوادث تاریخی مهم این سرزمین در آن سال‌ها، هنوز کشف نشده و نسل جدید چیزی درباره آنها نمی‌دانند. یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی برای نسل‌های بعد، فیلم های انقلابی و سریال های انقلابی هستند که هر کدام تا حدودی توانسته‌اند ابعاد و حقایق جالبی درباره اتفاقات پیرامون انقلاب اسلامی ارائه دهند.

در این مطلب از مجله پلازامگ تصمیم داریم شاخص ترین سریال های انقلابی و فیلم های سینمایی با موضوع انقلاب اسلامی را برایتان معرفی کنیم و میزان کیفیت آنها را بررسی کنیم. البته تعداد سریال های انقلابی موفق بیشتر از فیلم های انقلابی سینما است، اما در سینما هم فیلم های خوبی با موضوع انقلاب اسلامی ساخته شده است. با این پرونده خواندنی همراه ما باشید.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

مهمترین فیلم های انقلابی سینمای ایران

در طول چهل سالی که از انقلاب اسلامی می‌گذرد تعداد فیلم های انقلابی سینما که توانسته‌اند روایت جذاب و متفاوتی را از روزهای انقلاب ارائه بدهند، به سختی به انگشتان دو دست می‌رسد. اینجا به برخی از فیلم های انقلابی دهه فجر پرداخته‌ایم.

1. خانه عنکبوت

• سال ساخت: 1362
• کارگردان: علیرضا داوودنژاد
• بازیگران: جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی، مسعود بهنود و محمدرضا داوودنژاد

در آغازین روزهای انقلاب اسلامی و درحالیکه هنوز بسیاری از سلطنت‌طلبان در امید اتفاقی هستند تا انقلاب 57 را زمین بزنند، چهار فرد مخالف انقلاب در یک ویلا گرد هم می‌آیند. آنها در انتظارند تا حمله نظامی طبس و کودتای پس از آن سبب بازگشت رژیم شاهنشاهی شود، اما در یک اتفاق تاریخی نظامیانی که در بیابان طبس پیاده می‌شوند گرفتار طوفان شن شده و زمین‌گیر می‌گردند و بدین ترتیب کودتا ناکام می‌ماند. پس از این اتفاق چهار نفر مذکور که با هم اختلاف نظرات ایدئولوژیک هم دارند، برای اینکه گیر نیفتند و از ترس، به شدت با یکدیگر درگیر می‌شوند و سعی می‌کنند همدیگر را از بین ببرند.

نکته جالب درباره این فیلم، حضور مسعود بهنود نویسنده و روزنامه‌نگار ایرانی ساکن لندن و فعال در شبکه بی بی سی است که در آن روزگار علاوه بر بازی در این فیلم، نویسندگی فیلمنامه آن را هم برعهده داشته است.

2. تشریفات

• سال ساخت: 1364
• کارگردان: مهدی فخیم زاده
• بازیگران: مهدی فخیم‌زاده، علی شعاعی، مهوش صبرکن و نعمت حقیقی

«تشریفات» را شاید بتوان جزو معدود آثار انقلابی سینما و تلویزیون ایران نامید که با یک داستان متفاوت و تا حدی طنز سراغ روایت روزهای انقلاب اسلامی 57 رفته است. این فیلم راجع به تشابه عجیب یک مطرب دزد و یک روحانی به نام توحید بود. داستان از این قرار بود که پسر جوانی به نام حسن مطرب برای دزدی وارد خانه‌ای می‌شود. این درحالیست که در خانه دیوار به دیوار آن خانه، فردی مومن و انقلابی به نام توحید در حال فعالیت‌های ضد شاه و ضد ساواک است.

با گزارش‌هایی که به ماموران داده شده، ماموران ساواک متوجه شده‌اند که در این محله فردی در حال خرابکاری است، اما با حمله‌ای اشتباه به خانه‌ای که‌ حسن مطرب در آن در حال دزدی است او را به جای توحید که شباهت زیادی هم به یکدیگر دارند، دستگیر می‌کنند. حسن مطرب در اقدامی عجیب به ضدانقلابی بودن اعتراف می‌کند و جان توحید را نجات می‌دهد.

3. تِرَن

• سال ساخت: 1366
• کارگردان: امیر قویدل
• بازیگران: فرامرز قریبیان، خسرو شکیبایی، حسین ملکی، عنایت بخشی و کیومرث ملک مطیعی

«ترن» نیز در میان خیل عظیم فیلم‌های شعاری دهه شصت، یکی از فیلم های انقلابی قدیمی باکیفیت و جذاب سینمای ایران محسوب می‌شود. ماجرا از روی یک حادثه واقعی در اوج روزهای انقلاب الگوبرداری شده است. لوکوموتیوران باسابقه‌ای به نام فولاد در حال حمل محموله سوخت به اصفهان است، اما وقتی متوجه می‌شود در مناطق سردسیر مردم نیاز به سوخت دارند، مسیرش را تغییر می‌دهد تا به مردم نیازمند کمک برساند.

در این میان ارتش شاهنشاهی متوجه می‌شود و تلاش می‌کند جلوی این کار را بگیرد و فولاد را دستگیر کند. فولاد با دیدن مقاومت ارتش، مصمم‌تر می‌شود و در راه رساندن سوخت به مناطق محروم در آخرین لحظات جان خود را از دست می‌دهد. این اثر را می‌توان یکی از فیلم های انقلابی اکشن قابل قبول سینمای ایران هم نامید.

4. ای ایران

• سال ساخت: 1368
• کارگردان: ناصر تقوایی
• بازیگران: اکبر عبدی، حمید جبلی، محمد ورشوچی، حسین سرشار و ثریا حکمت

«ای ایران» از اولین آثار تماشایی و موفق با موضوع انقلاب اسلامی سال 57 است. گروهبان مکوندی با بازی درخشان اکبر عبدی تازه به شهر ماسوله منتقل شده و اوضاع کشور به دلیل اعتراضات گسترده به شاه بسیار ناآرام است. در این میان، گروهبان مکوندی تلاش می‌کند تا با زور و قدرت و اعمال حکومت نظامی در شهر و تعیین کردن قوانین سفت و سخت اصطلاحا از اهالی منطقه زهر چشم بگیرد. اما روال کار به گونه‌ای رقم می‌خورد که شاه فرار می‌کند و همین سبب می‌شود مردم معترض به پاسگاه محل خدمت مکوندی حمله کنند.

ناصر تقوایی در این اثر با وجود پرداختن به یک شهر کوچک و یک فرد جزء وابسته به حکومت، اشاره‌های بسیاری به اوضاع سال 57 و ایستادگی و آرمان مردم در آن روزگار دارد و یکی از بهترین فیلم های انقلابی تاریخ سینمای ایران را خلق کرده است. اکبر عبدی در جشنواره فیلم فجر سال 90، وقتی برای فیلم «خوابم می‌آد» رضا عطاران سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل را برنده شد، اعلام کرد که این جایزه بسیار دیر به او داده شده و باید سیمرغ را برای فیلم «ای ایران» می‌گرفت.

5. سیانور

• سال ساخت: 1394
• کارگردان: بهروز شعیبی
• بازیگران: مهدی هاشمی، حامد کمیلی، بابک حمیدیان، بهنوش طباطبایی، هانیه توسلی و پدرام شریفی

«سیانور» که اولین فیلم از سه‌گانه سینمایی انقلابی سید محمود رضوی در مقام تهیه‌کننده است، به ماجرای اختلافات درون سازمانی مجاهدین خلق قبل از وقوع انقلاب 57 می‌پردازد. داستان فیلم از این قرار است که دو جوان دانشجو به نام‌های امیر فخرا و هما اعتمادی در دوران دانشگاه با هم آشنا و عاشق هم می‌شوند، اما افکار و ایدئولوژی‌هایشان آنها را از هم دور می‌کند. پس از چندین سال، امیر فخرا جذب گارد ساواک می‌شود و دخترک آرزوها و آرمان‌هایش را در تفکرات سازمان مجاهدین خلق می‌یابد. بدین ترتیب این دو در شبی بارانی و در حالیکه هما زخمی است دوباره یکدیگر را ملاقات می‌کنند، اما عشق و عقاید و فعالیت‌هایشان اوضاع را برایشان پیچیده می‌کند. «سیانور» یکی از معدود فیلم‌های جذاب، پرتعلیق و قصه‌گو با موضوع انقلاب اسلامی است که نویسندگی آن را مسعود احمدیان انجام داده و پیشنهاد می‌کنیم اگر موفق به دیدنش نشده‌اید، به هیچ‌وجه تماشایش را از دست ندهید.

6. ماجرای نیمروز 1

• سال ساخت: 1395
• کارگردان: محمدحسین مهدویان
• بازیگران: احمد مهرانفر، هادی حجازی‌فر، مهرداد صدیقیان، محیا دهقانی و جواد عزتی

یک سال پس از «سیانور»، سیدمحمود رضوی به سرعت سراغ تهیه دومین فیلمش با موضوع بمب‌گذاری‌های منافقین و کشتار مردم و مسئولین توسط تیم مسعود رجوی و موسی خیابانی رفت. کارگردانی این اثر را جوان بااستعداد دهه نود سینمای ایران به عهده گرفت و یکی از بهترین فیلم های انقلابی سیاسی سینما را ساخت. «ماجرای نیمروز» در لحظه‌ لحظه خود پر از مستندات تاریخی اجتماعی و پراز تعلیق و گره‌های معمایی است که با هوشمندی نویسندگان و خود مهدویان به بهترین شکل از آنها استفاده شده است. بازی بازیگرانی چون احمد مهرانفر، هادی حجازی‌فر و جواد عزتی در این فیلم درخشان است.

مهمترین سریال های انقلابی تلویزیون

بهترین سریال های انقلابی که در تلویزیون ساخته شده‌اند و سر و شکل و فیلمنامه خوبی را دارا بودند، سریال های انقلابی دهه 80 و دهه 90 هستند و قبل از آن، سریال های شاخصی با موضوع انقلاب تولید نشده‌اند. در ادامه بهترین سریال های انقلابی سیما را با هم مرور می‌کنیم.

1. میعاد در سپیده دم

• محصول سال: 1377
• کارگردان: سعید سلطانی
• بازیگران: مجید مظفری، محمود عزیزی، جمشید جهانزاده، گوهر خیراندیش و داریوش ارجمند

«میعاد در سپیده‌دم» از سریال‌های خاطره‌انگیر انقلابی و در حقیقت اولین سریال با موضوع انقلاب اسلامی تلویزیون است. این سریال جاسوسی انقلابی درباره یک مسلمان ایرانی ساکن خارج از کشور به نام الیاس است که در بحبوحه انقلاب وارد کشور می‌شود و به همراه او یک جاسوس اسرائیلی خرابکار هم به صورت مخفی به ایران می‌آید. درگیری بین این دو نفر و تلاش برای نقش بر آب کردن اهداف یکدیگر از جذابیت‌های معمایی این سریال محسوب می‌شد.

2. از نفس افتاده

• محصول سال: 1385
• کارگردان: قاسم جعفری
• بازیگران: اشکان خطیبی، خاطره حاتمی، زهره فکور صبور، علیرام نورایی و صدرالدین شجره

«از نفس افتاده» یکی از شاخص ترین سریال های انقلابی شبکه یک محسوب می‌شود که روایتگر دو جوان به نام‌های آرش و شیده است که پس از سال‌ها همدیگر را در موقعیتی سخت و دشوار پیدا می‌کنند. آرش و شیده دوستان دوران کودکی هستند که خاطرات زیادی از کودکی و نوجوانی دارند، اما پس از چندین سال دوری و جدایی و بی‌خبری، در بحبوحه انقلاب اسلامی مجبور می‌شوند مقابل هم قرار بگیرند. آرش مامور ساواک است و دستور گرفته تا دختری خرابکار به نام شیده را دستگیر کند، اما آرش در انجام این کار ناتوان است و نمی‌تواند چشمش را بر روی عشق بی‌پایانش به شیده ببندد.

3. ارمغان تاریکی

• محصول سال: 1389
• کارگردان: جلیل سامان
• بازیگران: آرش مجیدی، امیر آقایی، لیلا زارع، سودابه بیضایی و مجید مشیری

سریال «ارمغان تاریکی» اولین سریال از سه‌گانه تاریخی انقلابی جلیل سامان است که از شبکه سوم سیما به روی آنتن رفت. این سریال درباره تعدادی از اعضای سازمان مجاهدین خلق و درگیری درون سازمانی آنها با یکدیگر در نخستین ماه‌های پس از انقلاب اسلامی سال 57 است. سامان در ادامه «ارمغان تاریکی»، سریال «پروانه» را در سال 92 و «نفس» را در سال 96 ساخت تا سه‌گانه‌اش درباره جزئیات فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق کامل شود.

4. پروانه

• محصول سال: 1392
• کارگردان: جلیل سامان
• بازیگران: قطب‌الدین صادقی، سارا بهرامی، شهرام عبدلی، متین ستوده و نیما رئیسی

«پروانه» در ادامه «ارمغان تاریکی» است، اما چند سال قبل‌تر از آن یعنی اواخر دهه پنجاه را روایت می‌کند و داستان پسر جوانی است که به همراه تعدادی مبارز آرمان‌هایش را در گرو تحقق اندیشه‌های سازمان مجاهدین خلق جستجو می‌کند. این سریال اولین حضور جدی و حرفه‌ای سارا بهرامی در تلویزیون بود که سبب شد بسیار دیده شود و پله‌های موفقیت را سریع‌تر طی کند. همچنین با این سریال برای اولین بار در صدا و سیمای ایران ترانه‌های خوانندگانی چون ستار، فرهاد مهراد و فریدون فروغی برای اولین بار بطور کامل از آنتن تلویزیون پخش شد و واکنش‌هایی را هم در پی داشت.

5. کیمیا

• محصول سال: 1394
• کارگردان: جواد افشار
• بازیگران: مهراوه شریفی‌نیا، حسن پورشیرازی، آزیتا حاجیان، مهدی سلطانی، مهدی پاکدل، حامد بهداد و علی شادمان

مجموعه «کیمیا» که با صد و ده قسمت طولانی‌ترین سریال غیرطنز تلویزیون ایران به حساب می‌آید، روایتگر زندگی دختری به نام کیمیا پارسا و خانواده‌اش در روزهای قبل از انقلاب تا دوران جنگ است. پدر کیمیا یک فرد نظامی است و پس از نقل مکان به تهران در اوج اعتراضات انقلابی مردم، سعی می‌کند به کمک یکی از دوستان خانوادگی دورشان در ساواک (شهرام کامفر) استعفا دهد تا بیش از این مقابل مردم شهرش و کشورش نباشد. اما این همه داستان نیست و تازه شروع ماجراهای تلخ و سختی است که گریبان خانواده پارسا را می‌گیرد.

این سریال در هنگام پخش به دلیل شروع خوب و داستان جذابش از حوادث انقلاب اسلامی سال 57، با استقبال بسیار زیاد مخاطبان رو به رو شد، اما هرچه جلوتر رفت با اتفاقات غیرمنطقی در طول داستان، گاف‌های مختلف از نظر طراحی صحنه و روایت دوران میانسالی کیمیا رفته رفته کیفیت خود را از دست داد و به سریالی ضعیف تبدیل شد.

6. نفس

• محصول سال: 1396
• کارگردان: جلیل سامان
• بازیگران: مسعود رایگان، ژاله صامتی، ساناز سعیدی، هادی حجازی‌فر و سودابه بیضایی

«نفس» سومین سریال جلیل سامان درباره سازمان مجاهدین خلق است. دختری به نام ناهید با پسری که عضو سازمان مجاهدین خلق است آشنا می‌شود. او که در تلاش برای پی بردن به حقایقی در زندگی خود است، با فاش شدن رازهایی حوادث سخت و هولناکی را پیش روی خود می‌بیند. جلیل سامان بعد از «نفس»، سراغ ساخت سریالی طنز درباره دوران انقلاب رفت و نوروز امسال با «زیرخاکی» مهمان خانه‌های مردم بود. سریالی که با وجود کیفیت خوب، به دلیل کرونا نیمه‌کاره ماند و باید دید ادامه آن چه زمانی ساخته خواهد شد.

کلام آخر

در این مطلب به تعدادی از فیلم های انقلابی ایرانی و برخی از سریال های انقلابی خاطره‌انگیر سیما پرداخته‌ایم. آثار معدود دیگری هم هستند که به صورت جامع یا مختصر با موضوع انقلاب اسلامی ساخته و پخش شده‌اند. شما برایمان بنویسید به نظرتان کدامیک از فیلم های انقلابی ایرانی موفق‌تر و جذاب‌تر بوده‌اند؟ کدامیک از این سریال های انقلابی را بیشتر دوست داشته‌اید؟