شیر گاو جایگاه ویژه‌ای در سبد غذایی مردم دارد. ولی آیا این غذا همان‌طور که گفته شده سراسر سلامتی است؟ برای آگاهی از مضرات و خواص شیر گاو با ما همراه باشید.
از زمان غارنشینان تاکنون، شیر گاو یکی از غذاهای اصلی انسان به شمار می‌آید. شیر یکی از نوشیدنی‌های پرمصرف در ایالات متحده و اروپا است. علت پرمصرف بودن شیر در این کشورها بیشتر به تبلیغات و فرهنگ غذایی آن‌ها برمی‌گردد. شیر یا به‌طورکلی لبنیات، همیشه طرفداران خودشان را داشته و احتمالاً خواهند داشت. ولی آیا این ماده غذایی ارزشمند سراسر سلامتی و تندرستی است؟ در جواب باید گفت خیر. نه‌تنها شیر، بلکه استفاده از هر غذایی به‌صورت افراطی ضرر و زیان‌های خودش را به همراه دارد.
شیر یک مایع سفید است که توسط غدد پستانداران تولید می‌شود. به‌طورمعمول همه پستانداران، ازجمله انسان‌ها، برای تغذیه فرزندان خود شیر تولید می‌کنند. این امر تا زمانی ادامه دارد که فرزندشان برای غذای جامد آماده باشد. این ماده غذایی حاوی مواد مغذی ارزشمندی است که می‌تواند طیف وسیعی از نیازهای بدن به مواد اساسی را پوشش دهد. به‌عنوان‌مثال کلسیم موجود در شیر می‌تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند. بااین‌حال افراد زیادی هستند که قادر به هضم شیر نیستند؛ این افراد به لاکتوز قند موجود در شیر حساسیت دارند.
مشکل اصلی این افراد تولید کم آنزیم لاکتاز در سیستم گوارششان است. لاکتاز برای هضم درست شیر و شکستن قند آن، یعنی لاکتوز مورد نیاز است. ازآنجایی‌که این حساسیت روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند، طیف وسیعی از شیرهای جایگزین مانند شیر بادام، شیر سویا و شیر برنج به وجود آمده است. در این مقاله به مضرات و خواص شیر گاو می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
ارزش غذایی شیر گاو و شیرهای جایگزین آن
برای این مقایسه، ارزش غذایی هر شیر را در یک لیوان در نظر گرفته‌ایم. یک لیوان تقریباً معادل یک پیمانه، یعنی 250 میلی‌لیتر است. لازم است بدانید که کالری موجود در شیر رابطه مستقیمی با میزان چربی موجود در آن دارد.
یک لیوان شیر گاو 3.25 درصد چربی شامل:
- 146 کالری
- 8 گرم چربی
- 13 گرم کربوهیدرات
- 8 گرم پروتئین
یک لیوان شیر بدون چربی حاوی:
- 86 کالری
- 0 گرم چربی
- 12 گرم کربوهیدرات
- 8 گرم پروتئین
یک لیوان شیر سویا:
- 80-110 کالری
- 3 تا 4 گرم چربی
- 6 تا 7 گرم کربوهیدرات
- 5 تا 7 گرم پروتئین
یک لیوان شیر بادام ساده:
- 50 تا 60 کالری
- 5 گرم چربی
- 5 تا 7 گرم کربوهیدرات
- 1 گرم پروتئین
خواص شیر گاو
در ادامه به خواص شیر گاو می‌پردازیم.
کنترل اشتها
خوردن شیر به‌خودی‌خود باعث کم شدن وزن یا لاغر شدن نمی‌شود، ولی می‌تواند در مهار اشتهای کاذب کمک چشمگیری بکند. اشتهای کاذب مسبب بیشترین نوع از چاقی در جوامع امروزی است. محققان در سال 2013 اعلام کردند که شیر یا به‌طورکلی لبنیات، به افراد نوعی سیر بودن را القا می‌کند. همین امر می‌تواند در کاهش وزن مؤثر باشد؛ زیرا در مدتی که احساس سیری می‌کنید، بدن فرصت استفاده از چربی‌های ذخیره شده را پیدا می‌کند.
علاوه بر آن محققین دریافتند که برای کاهش وزن بهتر است که شیر یا لبنیات که چربی کامل دارند استفاده شود. چربی موجود در شیر علاوه بر داشتن کالری موردنیاز روزانه، در القای احساس سیری مؤثر نقش پررنگی دارد. به‌طورکلی در صورت افراط نکردن، مصرف لبنیات از افزایش وزن جلوگیری می‌کند.
رشد استخوان
یکی دیگر از خواص شیر گاو، کمک به رشد استخوان است. طبق مطالعات انجام شده در سال 2016، شیر در بهبود وزن و تراکم استخوان کودکان نقش داشته است. علاوه بر آن خطر شکستگی استخوان را در کودکان کاهش می‌دهد و در صورت شکستگی، روند بهبودی استخوان‌ها سریع‌تر پیش می‌رود.
طی تحقیقاتی که بر زنان باردار انجام شده، دو گروه از زنان باردار را مورد مطالعه قرار دادند. یک گروه شامل زنان بارداری که رژیم غذایی آن‌ها سالم و شامل لبنیات و کلسیم بوده است و گروه دیگر زنان بارداری که در رژیم غذایی‌شان مصرف لبنیات کمتری داشتند. نتیجه این تحقیق آن شد که گروه اول، یعنی زنان باردار که لبنیات مصرف می‌کردند، دارای فرزندانی با رشد استخوان بهتری بودند.
شیر همچنین پروتئین‌هایی را که برای ساخت و حفظ اندام‌هایی همچون استخوان‌ها، دندان‌ها و ماهیچه‌ها لازم است را فراهم می‌کند. یک لیوان شیر می‌تواند 7 تا 8 گرم از پروتئین‌های لازم (مانند کازئین و…) را تأمین می‌کند.
سلامت استخوان و دندان
سلامت استخوان و دندان از دیگر خواص شیر محسوب می‌شود که لازم است به آن اشاره کنیم. در بزرگسالان یک لیوان شیر می‌تواند 30% از کلسیم مورد نیاز روزانه آن‌ها را تأمین کند. همچنین شیر حاوی مواد معدنی همچون پتاسیم و منیزیم است. این مواد معدنی در ساخت و نگهداری استخوان‌ها و دندان‌های سالم اهمیت بسزایی دارند. در رژیم غذایی یک غربی، این لبنیات است که 50 درصد از کلسیم موردنیاز آن‌ها را تأمین می‌کند.
اگر دقت کرده باشید قطعاً دیده‌اید که شرکت‌های تولید شیر اغلب به شیرهایشان ویتامین D اضافه می‌کنند. ویتامین D که آن را می‌توان در نور خورشید و روغن ماهی نیز پیدا کرد، یک ویتامین مهم و حیاتی برای بدن است. این ویتامین نقش بسیاری در سلامت نگه داشتن بدن دارد؛ ازجمله تقویت جذب کلسیم، کمک به استخوان‌سازی، پیشگیری از سرماخوردگی و غیره.
پیشگیری از دیابت
علاوه بر چاقی مفرط، یکی دیگر از بیماری‌هایی که جوامع امروزی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، دیابت نوع 2 است. این بیماری بیشتر به خاطر کم‌تحرکی، رژیم غذایی ناسالم و افزایش قند خون به وجود می‌آید. دیابت نوع 2 با چاقی و سطح قند خون بالا خود را نشان می‌دهد. متأسفانه این بیماری به‌گونه‌ای است که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های دیگر را نیز افزایش دهد؛ بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و بیماری کلیوی.
با این حال پیشگیری از این بیماری، یکی دیگر از خواص شیر است که می‌توانید از آن بهره ببرید. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده‌اند که نشان داده‌اند نوشیدن شیر ممکن است به جلوگیری از دیابت نوع 2 در بزرگسالان کمک بکند. این امر ممکن است به این دلیل باشد که پروتئین شیر می‌تواند سطح قند خون شما را متعادل کرده و آن را بهبود بخشد. یکی از دلایل ابتلا به دیابت نوع 2 چاقی است. در مورد امر چاقی نیز پیشتر توضیح داده شد که شیر با ایجاد احساس سیری در جلوگیری از پرخوری مؤثر است.
سلامت قلب
در خون دو نوع کلسترول وجود دارد: LDL (بد) و HDL (خوب). چربی موجود در شیر می‌تواند به افزایش سطح کلسترول HDL (خوب) در خون کمک کند. از مزایای داشتن کلسترول HDL (خوب) می‌توان به جلوگیری آن از ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته مغزی اشاره کرد. پیشتر اشاره شد که شیر منبع خوبی از مواد معدنی همچون پتاسیم است. این ماده معدنی به تنظیم فشارخون کمک می‌کند.
گاوهایی که در مرتع و یا چمنزار زندگی می‌کنند به نسبت گاوهایی که در دامپروری پرورش پیدا می‌کنند شیرهای غنی‌تری دارند. شیر گاوهای مرتفع یا چمن حاوی اسید چرب امگا 3 و اسید لینولئیک بیشتری است. این چربی‌ها کمک بسیاری در حفاظت از قلب و عروق می‌کنند.
مضرات شیر گاو
حالا که به خواص شیر گاو پرداختیم، بد نیست نگاهی هم به مضرات آن داشته باشیم.
آکنه
آکنه یکی از معضلاتی است که گریبان‌گیر نوجوانان و حتی بزرگسالان شده است. مطالعات در سال 2016 نشان داد که نوجوانانی که دارای آکنه هستند، در رژیم غذایی‌شان بیشتر لبنیات و شیر کم‌چرب و یا بدون چربی مصرف می‌کنند. همچنین این امکان وجود دارد که لبنیات، عامل آکنه در بزرگسالان باشد.
تحقیقات دیگری نیز آکنه‌ها را با مصرف شیر کم‌چرب و بدون چربی ارتباط داده‌اند. این امر ممکن است به دلیل تأثیر شیر بر روی هورمون‌های خاصی ازجمله انسولین و IGF-1 باشد. در زمینه ارتباط آن‌ها با مصرف شیر لازم است که تحقیقات بیشتری صورت بگیرد؛ ولی تا به امروز افراد زیادی معتقد هستند که یکی از عوامل ایجاد آکنه و یا جوش جوانی آن‌ها به لبنیات مربوط است.
اگزما
اگزما از آن دسته بیماری‌هایی است که هم ژنتیک و هم رژیم غذایی در آن دخیل هستند. طبق بررسی‌های انجام شده برخی از غذاها ازجمله شیر و لبنیات، به بدتر و شدیدتر شدن این عارضه کمک می‌کنند. در سال 2018 مطالعاتی جهت بهبود این وضعیت شکل گرفت. در این مطالعه زنان باردار و شیرده موظف شدند تا پروبیوتیک را به رژیم غذایی‌شان اضافه کنند. نتیجه این شد که توانستند تا حد زیادی احتمال مبتلا شدن فرزندشان به اگزما و سایر واکنش‌های آلرژیک مرتبط با مواد غذایی را کم کنند.
لبنیات برای افرادی که در بزرگسالی با روزاسه (آکنه بزرگسالی) دست‌وپنجه نرم می‌کنند، می‌تواند یک غذای محرک به‌حساب آید؛ به این صورت که با خوردن لبنیات، شدت و اثر روزاسه بیشتر می‌شود. محققان اخیراً به این نتیجه رسیدند که لبنیات می‌تواند بر روزاسه تأثیر داشته باشد.
آلرژی
برخی از متخصصان چنین برآورد کردند که نزدیک به 5% از کودکان به شیر آلرژی دارند. این آلرژی در همه به‌صورت و شدت یکسان نیست. بسته به سیستم دفاعی بدن فرد، واکنش‌های آلرژیک در برخی کم و در برخی زیاد اثر دارد. تاکنون واکنش‌های مختلفی برای آلرژی به شیر ثبت شده است که بارزترین آن‌ها واکنش‌های پوستی مانند اگزما و واکنش‌های گوارشی مانند بخار یا گاز معده، یبوست، اسهال، دل درد و حالت تهوع است.
علاوه بر واکنش‌های گفته شده، واکنش‌های جدی دیگری نیز ممکن است در افراد نمایان شود. این واکنش‌ها کمتر پیش می‌آیند، ولی بسیار خطرناک هستند و لازم است افرادی که به چنین واکنش‌هایی دچار می‌شوند سریعاً خود را به پزشک و یا اورژانس برسانند. این واکنش‌ها شامل آنافیلاکسی، خس خس، اشکال در تنفس و مدفوع خونین می‌شوند.
اگر به لبنیات آلرژی دارید، داشتن قلم اپی پن در چنین مواقعی می‌تواند زندگی دوباره‌ای به شما دهد. جالب است بدانید که کودکان ممکن است علائم حساسیت به شیر را با بزرگ شدن کمتر نشان دهند و یا حتی این علائم از بین بروند. برعکس این امر، بزرگسالانی هستند که در کودکی به شیر حساسیت نداشتند و در بزرگسالی به این آلرژی دچار شدند. متأسفانه معمولاً واکنش‌های آلرژیک این افراد ماندگار است.
شکستگی استخوان
ممکن است عجیب به نظر به رسد، ولی نوشیدن سه یا چند لیوان شیر در روز ممکن است خطر شکستگی استخوان در زنان را افزایش دهد. بسیاری از محققان بر این باورند که قند موجود در شیر به نام D-galactose باعث بروز این عارضه می‌شود. مصرف این قند به مقدار کم اثر بد چندانی ندارد، ولی استفاده مداوم و زیاد آن خطر پوکی استخوان و شکستگی را بالا می‌برد. بااین‌حال، در انتهای این مطالعه توضیح داده شد که تحقیقات بیشتری برای این قضیه لازم است و افراد بدون مشورت با متخصص تغذیه‌شان اقدام به افزایش میزان لبنیات در رژیم غذایی‌شان نکنند.
مطالعات دیگری که در این زمینه صورت گرفته نشان داد در مناطقی که مصرف لبنیات، پروتئین حیوانات و کلسیم بالا است، شکستگی استخوان به دلیل پوکی استخوان در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود.
سرطان
اگر به رژیم غذایی افرادی که مبتلا به سرطان هستند نگاه بکنید، خواهید دید که رژیم غذایی آن‌ها کمترین میزان از قند را دارد. علت این امر آن است که سلول‌های سرطانی از این قندها تغذیه می‌کنند و برای مهار سرطان بهترین راه کم کردن و یا حذف قند از غذای این افراد است. البته باید خاطرنشان کرد بدون مشورت با پزشک و متخصص تغذیه اقدام خودسرانه‌ای انجام ندهید؛ به‌خصوص زمانی که دچار بیماری همچون سرطان هستید.
براساس تحقیقات به‌عمل‌آمده، دریافت کلسیم به میزان بالا از شیر و سایر غذاها ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد. منظور از میزان بالا سطحی است که خارج از نیاز بدن محسوب می‌شود. علاوه بر آن قندهای موجود در شیر ممکن است اندکی خطر سرطان تخمدان در زنان را بالا ببرد.
عدم تحمل لاکتوز
شیر گاو نسبت به شیر دیگر حیوانات مقدار لاکتوز بالاتری دارد. عدم تحمل لاکتوز و یا حساسیت به لاکتوز شکل‌های مختلفی دارد. پیشتر در قسمت آلرژی به شکل‌های بروز حساسیت اشاره شد. حساسیت به لاکتوز نیز به همین صورت است، با این تفاوت که عامل این نوع واکنش لاکتوز است و نه خود شیر.
طبق بررسی‌های صورت گرفته در سال 2015 تخمین زده شده است که بین 65 تا 70 درصد از جمعیت جهان با نوعی از حساسیت به لاکتوز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به این بیماری با خیال راحت می‌توانند مقادیر کمی لبنیات را به رژیم غذایی خود اضافه کنند؛ ولی اگر همان مقدار کم هم آن‌ها را اذیت می‌کند، بهترین راه حذف کامل لبنیات از رژیم غذایی‌شان است.
کلام آخر
لبنیات از دیرباز تاکنون طرفداران خودش را داشته است. اما نه‌تنها شیر و لبنیات، بلکه استفاده از هر مواد غذایی دیگری به‌تنهایی و به مقدار زیاد، آسیب‌زننده و مضر محسوب می‌شود. لبنیات، به‌خصوص شیر، خوبی‌ها و بدی‌هایی دارند و سعی شد در این مقاله به قسمت کوچکی از مضرات و خواص شیر اشاره شود. اگر به لبنیات حساسیت ندارید، واقعا خوش به حالتان است و می‌توانید از بستنی و پنیر پیتزایتان لذت ببرید. اگر هم به لبنیات حساسیت دارید، نگران نباشید؛ می‌توانید جایگزین‌های دیگری برای آن پیدا کنید که به همان اندازه لذیذ هستند.
نظر شما درباره مضرات و خواص شیر چیست؟ اگر نظر یا دیدگاهی در‌این‌باره دارید، لطفاً در قسمت کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.