بیش فعالی کودکان نوعی اختلال ذهنی و حالت فعال بودن غیرطبیعی و غیرمعمولی است. در این مقاله قصد داریم همه چیز را درباره بیش فعالی کودکان مورد بررسی قرار دهیم.
اختلال بیش فعالی کودکان (Hyperactivity disorder) یا اختلال کم‌توجهی که به اختصار به آن ADHD نیز گفته می‌شود، نوعی فعال بودن بیش از حد معمول و نرمال است. مدیریت افرادی که به بیش فعالی مبتلا هستند، برای اطرافیان آن‌ها مانند خانواده و معلم بسیار دشوار است. کسانی که به این اختلال مبتلا هستند، به دلیل وضعیت خاص پزشکی و روانی و همچنین نحوه واکنش افراد به رفتارهای آنان ممکن است دچار اضطراب یا افسردگی شوند. بیش فعالی کودکان غالبا نشان‌دهنده نوعی بیماری روانی یا فیزیکی اساسی است. اختلال کم‌توجهی اغلب با اختلال بیش فعالی همراه است و ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. خوشبختانه اگر بیش‌فعالی در مراحل اولیه تشخیص داده شود، با انجام برخی تمرینات قابل درمان است. در ادامه این مقاله از پلازا اختلال بیش فعالی کودکان و بزرگسالان را از نظر علمی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- اختلال بیش فعالی چیست؟
- علائم بیش فعالی کودکان
- دلایل ابتلا به اختلال بیش فعالی
- نحوه تشخیص بیش فعالی
- درمان اختلال بیش فعالی
اختلال بیش فعالی چیست؟
اختلال بیش فعالی نوعی اختلال روانی از نوع اختلال عصبی تکاملی است. شاخص‌های اصلی این اختلال معمولا شامل عدم توانایی در توجه به دیگران، فعالیت و جنب‌وجوش بیش از حد و انجام برخی اعمال و رفتارها بدون در نظر گرفتن عواقب آن‌ها است. برخی افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی همچنین در بیان احساسات واقعی خود نیز دچار مشکل می‌شوند.
از خصوصیات بارز و رایج اختلال بیش فعالی کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جنب و جوش و فعالیت مداوم
- رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی
- رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و نسنجیده
- حواس پرتی، پریشانی و ناآرامی
اختلال بیش فعالی در کودکان و ناتوانی در تمرکز و توجه به دیگران، می‌تواند عملکرد آن‌ها در مدرسه را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، اختلال بیش فعالی در سنین بالاتر می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی‌تری مانند عدم توانایی در برقراری ارتباط خوب با دیگران، روی آوردن به مصرف مواد مخدر، الکل، اعتیاد و غیره شود. اختلال کم‌توجهی یا ADHD یکی از رایج‌ترین پیامدها و زیرشاخه‌های مرتبط با بیش فعالی است. ADHD باعث می‌شود تا فرد به محیط اطراف خود بی‌توجه باشد و رفتارهای غیر طبیعی از خود نشان دهد. اختلال ADHD معمولا در سنین کم تشخیص داده می‌شود.
علائم بیش فعالی کودکان
کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی معمولا در مدرسه دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند به راحتی تمرکز کنند. آن‌ها در مدرسه ممکن است رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه‌ای انجام دهند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
- صحبت کردن بدون اجازه و نوبت
- حرفهای نسنجیده
- آسیب رساندن و کتک زدن سایر دانش‌آموزان
- بی‌قراری و ننشستن در جای خود
بزرگسالانی که به اختلال بیش فعالی مبتلا هستند نیز ممکن است رفتارهای زیر را از خود نشان دهند:
- کم‌توجهی و حواس‌پرتی
- عدم تمرکز در هنگام انجام امور
- ناتوانی در به یاد آوردن اسامی، شماره‌ها و برخی اطلاعات ساده
فرد بزرگسالی که به بیش فعالی مبتلا است، مسلما وضعیت غیرعادی خود را درک می‌کند و بابت آن بسیار ناراحت است. این افراد ممکن است به افسردگی و استرس مبتلا شوند که این عوامل موجب وخیم‌تر شدن وضعیت آنان می‌شوند. این افراد گاهی اوقات نیز مانند کودکان رفتار می‌کنند.
دلایل ابتلا به اختلال بیش فعالی
اختلال بیش فعالی کودکان و بزرگسالان می‌تواند بر اثر برخی شرایط روحی و جسمی بروز پیدا کند. به عنوان مثال، شرایطی که بر سیستم عصبی یا تیروئید شما تاثیر بگذارد، ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. بیشتر موارد ابتلای ADHD دلایل ناشناخته‌ای دارند، اما محققان بر این باورند که برخی عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی می‌توانند باعث بروز این اختلال شوند. در برخی موارد خاص نیز بروز اختلال بیش فعالی می‌تواند بر اثر عفونت قبلی و یا ضربه به مغز باشد.
با این حال، محققان با انجام تحقیقات گسترده توانسته‌اند برخی علل رایجی که با بروز اختلال بیش فعالی کودکان و بزرگسالان در ارتباط هستند را پیدا کنند. برخی از علل ابتلا به بیش فعالی عبارتند از:
- اختلال کم‌توجهی
- پرکاری غده تیروئید
- اختلالات مغزی
- اختلالات مربوط به سیستم عصبی
- مشکلات و برخی اختلالات روانشناختی
- استفاده از برخی داروهای محرک مانند کوکائین و مت‌آمفتامین (Methamphetamine)
نحوه تشخیص بیش فعالی
برای تشخیص و شروع درمان اختلال بیش فعالی باید حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشک علائم مربوط به بیش فعالی را از شما می‌پرسد و با توجه به نوع علائم، نوع تغییرات اخیر به وجود آمده در سلامت کلی‌تان و هر دارویی که مصرف می‌کنید، درباره ابتلای شما و یا فرزندتان به اختلال بیش فعالی، تشخیص نهایی و صحیح را می‌دهد.
پاسخ به این سوالات می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا نوع و میزان بیش فعالی را تشخیص دهد. این امر به پزشک معالج کمک می‌کند تا اگر بیش فعالی شما ناشی از وجود یک وضعیت و یا بیماری جدید و یا عوارض جانبی مصرف یک دارو است، آن وضعیت ویژه را تشخیص دهد و شیوه درمانی مناسبی را در پیش بگیرد.
پزشک معالج همچنین ممکن است برای بررسی میزان هورمون‌هایتان، آزمایش خون و یا ادرار نیز از شما بگیرد. انجام این آزمایشات به پزشک کمک می‌کند تا اگر دچار عدم تعادل هورمونی هستید، نحوه درمان شما را متناسب با میزان هورمون‌هایتان شروع کند. به عنوان مثال، عدم تعادل هورمون تیروئید می‌تواند منجر به بروز اختلال بیش فعالی شود. تشخیص صحیح بیماری برای شروع درمان بسیار حائز اهمیت است و بدون تشخیص صحیح، روند درمانی به درستی شکل نمی‌گیرد و ممکن است وضعیت فرد بدتر شود.
درمان اختلال بیش فعالی
اگر پزشک معالج تشخیص دهد که بیش فعالی شما ناشی از یک وضعیت و مشکل جسمی اساسی است، داروهایی را برای بهبود و درمان آن تجویز می‌کند. بیش فعالی کودکان و بزرگسالان همچنین ممکن است بر اثر وضعیتی روانی بروز پیدا کند که پزشک در این صورت شما را به یک روانکاو ارجاع می‌دهد. اما درمان بیش فعالی عمدتا شامل مشاوره و استفاده از دارو و گاهی ترکیب این دو با یکدیگر است.
برخی درمان‌های رایج که برای بیش فعالی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر هستند:
رفتار درمانی
رفتار درمانی یکی از شیوه‌های درمانی موثر برای افرادی است که درمان دارویی را به تازگی شروع کرده‌اند و یا دارای علائم خفیفی از بیش فعالی هستند و یا سن کمی (5 الی 6 سال) دارند. رفتار درمانی شامل استفاده از روش‌های روانشناختی مانند تحلیل رفتار، رفتار درمانی شناختی، روان درمانی میان فردی، خانواده درمانی، مشاوره در مدرسه، آموزش سازمانی، آموزش مدیریت رفتار والدین و نوروفیدبک یا بازخورد عصبی است. این نوع شیوه‌های درمانی کمک بسیاری به کودک می‌کنند و باعث می‌شوند تا در میان خانواده و در اجتماع احساس امنیت داشته باشد و بتواند رفتار خود را کنترل کند.
آموزش مهارت‌های اجتماعی، اصلاح رفتار و یا استفاده از دارو می‌تواند تاثیرات مثبتی بر رفتار و شیوه عملکرد فرد داشته باشد. مهم‌ترین عاملی که می‌تواند فرد را از انجام کارهایی مانند دعوا کردن، استفاده از مواد مخدر و ابتلا به افسردگی بازدارد، دوستی با افرادی است که روحیه مثبتی دارند و هرگز سابقه انجام چنین اعمالی را نداشته‌اند. بنابراین دوستان افراد بیش فعال، نقش مهمی را در نوع رفتار آن‌ها ایفا می‌کنند.
استفاده از دارو
استفاده از داروهای محرک، گزینه درمانی دیگری برای بیش فعالی است. این داروها معمولا در کوتاه مدت، بر 80 درصد از افراد تاثیر مثبت می‌گذارند. استفاده از داروی متیل فنیدات (Methylphenidate) می‌تواند علائم بیش فعالی را بهبود بخشد. داروهای محرک همچنین می‌توانند احتمال انجام برخی کارهای خطرناک از سوی کودکان مبتلا به ADHD را نیز کاهش دهند. داروهای غیرمحرک زیادی مانند اتوموکستین (Atomoxetine)، بوپروپیون (Bupropion) و کلونیدین (Clonidine) وجود دارند که می‌توانند به عنوان داروی جایگزین برای داروهای محرک مورد استفاده قرار گیرند.
داروهای محرک می‌توانند عملکرد حرفهای افراد مانند عملکرد دانشگاهی آنان را بهبود بخشند، در حالی که داروهای غیرمحرک مانند اتوموکستین این کار را انجام نمی‌دهند. طبق گزارش رسمی موسسه ملی سلامت بریتانیا، داروهای محرک و قوی تنها در موارد حاد و شدید باید برای کودکان مورد استفاده قرار گیرند، در حالی که این داروها برای بزرگسالان اولین روش و گزینه درمانی محسوب می‌شوند. استفاده کم و یا بیش از حد داروهای محرک می‌تواند میزان اثربخشی آن را کاهش دهد. با این حال، این داروها در کنار اثرات مثبت، دارای برخی موارد منع مصرف و عوارض جانبی هستند که پیش از مصرف آن‌ها باید حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.
رژیم غذایی
ایجاد برخی تغییرات در رژیم غذایی نیز می‌تواند تا حدی به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند. محققان در طول انجام یک مطالعه جامع در سال 2013 به این نتیجه رسیدند که تقریبا یک سوم از کودکان مبتلا به ADHD پس از مدتی مصرف اسیدهای چرب امگا3 و امگا 6، نوعی بهبودی نسبی در علائم بیماری خود داشتند. اسیدهای امگا3 و 6 نقش مهمی در رشد و عملکرد مغز ایفا می‌کنند و مصرف آن‌ها موجب بهبود رفتار کودک می‌شود.
مصرف انواع مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم و همچنین ویتامین‌های گروه B برای کودکان مبتلا به بیش فعالی گزینه‌های خوبی هستند. مصرف آب فراوان، استفاده از میوه‌ها و سبزیجات تازه و مصرف پروتئین نیز برای این افراد توصیه می‌شود. به خاطر داشته باشید که مصرف نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند نسکافه و قهوه به هیچ عنوان برای کودکان بیش فعال مناسب نیست و مصرف آن‌ها می‌تواند علائم آن‌ها را به طرز قابل توجهی، تشدید کند.
ما در این مقاله اختلال بیش فعالی کودکان و بزرگسالان را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، اختلال بیش فعالی نوعی اختلال روانی از نوع اختلال عصبی تکاملی است. بیش فعالی کودکان به معنای اختلال ذهنی و حالت فعال بودن غیرطبیعی است. شیوه‌های درمانی بسیاری نیز برای درمان بیش فعالی وجود دارد که با توجه به میزان علائم و پیشرفت بیماری انتخاب می‌شوند.