اختلال وسواس فکری عملی چیست و چه تاثیری بر زندگی انسان دارد؟

اختلال وسواس فکری عملی یک وضعیت روانی مزمن است که با افکار پریشان، وسواسی و انجام اعمال تکراری مشخص می‌شود. در این مقاله اختلال وسواس فکری عملی را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اختلال وسواس فکری عملی (Obsessive-compulsive disorder) یا به اختصار OCD نوعی وضعیت روانی است که فرد مبتلا به آن دارای افکار و اعمال وسواس‌گونه و مضطرب است. این اختلال با تکرار برخی افکار و اعمال غیرمنطقی و ناخواسته مشخص می‌شود که فرد مبتلا دائما در حال انجام بیش از حد برخی اقدامات غیر ضروری است. افکار ناخوشایند، ترس، تردیدها و نگرانی‌های بی‌مورد، دائما در ذهن فرد تکرار می‌شوند و آرامش او را سلب می‌کنند. اکثر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی از مشکل خود آگاهی دارند، اما نمی‌توانند آن را کنترل کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است که اختلال وسواس فکری و عملی بعد از بیماری‌های فوبیا، سوء مصرف مواد اعتیادآور و افسردگی، چهارمین بیماری روانی شایع در میان مردم است. در ادامه این مقاله از پلازا اختلال وسواس فکری عملی را به صورت کامل و از منظر علمی مورد بررسی قرار می‌دهیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
• انواع وسواس فکری عملی
• نشانه های وسواس فکری عملی
• دلایل ابتلا به وسواس فکری و عملی
• شیوه های درمانی اختلال وسواس فکری عملی
• جمع بندی

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری عملی نوعی اختلال روانی است که فرد مبتلا احساس می‌کند که برخی از امور عادی روزمره را باید مدام تکرار کند (جبر ناخودآگاه) و یا دارای برخی افکار تکراری و منزجر کننده (وسواس) است. برخی افکار و رفتارهای رایج افراد مبتلا به وسواس فکری عملی شامل شستشوی مکرر دست‌ها، شمارش همه چیز و چک کردن اینکه درب قفل است یا خیر می‌شود. این فعالیت‌ها و اعمال تا حدی تکرار می‌شوند که زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند و اغلب در هر روز، بیش از یک ساعت به طول می‌انجامند.

اکثر بزرگسالان مبتلا به OCD می‌دانند که رفتارهای آنها منطقی و معقول نیست، اما به صورت غیر ارادی این کارها را انجام می‌دهند. این اختلال معمولا با طیف گسترده‌ای از اختلالات عملکردی از جمله تیک عصبی، اختلال اضطراب، افسردگی و افزایش خطر میل به خودکشی همراه است. اختلال وسواس فکری و عملی تاثیرات قابل توجهی بر زندگی اجتماعی و کاری افراد خواهد داشت و در برخی موارد نیز می‌تواند مشکلات جدی را برای آنان به وجود آورد.

انواع وسواس فکری عملی

وسواس فکری عملی دارای انواع مختلف و متعددی است که فرد مبتلا در هر نوع از این اختلال به صورت ناخواسته برخی اعمال را تکرار می‌کند. برخی از انواع مختلف اختلال وسواس فکری عملی شامل موارد زیر است:

وسواس تمیزی و شستشو

در وسواس تمیزی، فرد مبتلا به OCD دائما احساس می‌کند که محیط پیرامونش آلوده و کثیف است. فرد در این حالت مرتبا در حال تمیز کردن و شستشوی اشیاء منزل است و فکر می‌کند همه چیز آلوده است. او همیشه ترس دارد که از طریق آلودگی اشیاء ممکن است مریض شود و به همین خاطر همیشه در حال تمیزکاری سطوح و وسایل است.

وسواس چک کردن

وسواس چک کردن شامل چک کردن مداوم خاموش بودن گاز، چراغ‌ها، اطمینان حاصل کردن از قفل بودن درب خانه یا ماشین، چک کردن مداوم کارها و چک کردن افراد دیگر است. فرد مبتلا به وسواس چک کردن همیشه نگران است که آیا تمام کارها به درستی انجام شده‌اند و یا اتفاق بدی برای عزیزانشان نیفتاده باشد.

وسواس احتکار

افرادی که به وسواس احتکار مبتلا هستند، از دور ریختن وسایل بی‌فایده و بلا استفاده خودداری می‌کنند و حاضر نیستند هیچ وسیله بی‌کابردی را دور بیندازند.

وسواس نظم و تقارن

فرد مبتلا به وسواس تقارن دائما در حال جابجایی اشیا و مرتب کردن آنها به ترتیب است. به عنوان مثال ممکن است در یک روز چندین مرتبه قفسه کتاب‌ها را مرتب کند تا به صورت منظم و مرتب در کنار یکدیگر قرار گرفته باشند. این نوع وسواس در کودکان نیز وجود دارد و آنها ممکن است نسبت به قرارگیری منظم مدادرنگی‌هایشان در کنار یکدیگر دچار حساسیت و وسواس شوند.

نشانه های وسواس فکری عملی

همانطور که اشاره کردیم، افکار و اعمال وسواسی مرتبط با OCD معمولا هر روز بیش از یک ساعت به طول می‌انجامند و زندگی روزمره فرد را دچار مشکل می‌کنند. اختلال وسواس فکری عملی با وجود جبر ناخودآگاه و وسواس، با سایر شرایط روانی تفاوت دارد. وسواس یا جبر ناخودآگاه باعث ایجاد پریشانی و حساسیت وقت‌گیر و چشمگیری می‌شود که عملکرد طبیعی فرد را مختل می‌کند. اختلال وسواس فکری عملی در کودکان و نوجوانان نیز بروز پیدا می‌کند و این بیماری به تدریج و با افزایش سن، بدتر می‌شود.

علائم OCD می‌تواند خفیف یا شدید باشد و برخی افراد بدون آنکه درگیر رفتارهای جبری ناخودآگاه شوند، فقط دارای افکار وسواسی و حساس هستند. افرادی که OCD را تجربه می‌کنند معمولا علائم خود را از ترس، خجالت و یا نگرانی از دیگران پنهان می‌کنند، اما خانواده و افراد نزدیک به آنها متوجه علائمشان می‌شوند.

وسواس

هر فرد در زندگی ممکن است دارای ترس‌ها و نگرانی‌هایی باشد که این ترس‌ها طبیعی هستند و مشکلی به وجود نمی‌آورند. اما افراد مبتلا به OCD این ترس‌ها و نگرانی‌ها را در ذهن خود پرورش می‌دهند. وسواس به معنای افکار یا انگیزه‌های ناراحت‌کننده‌ای است که به صورت مداوم در ذهن فرد وجود دارند. افرادی که به وسواس فکری مبتلا هستند اغلب سعی می‌کنند افکار و نگرانی‌های خود را نادیده و بگیرند و آنها را سرکوب کنند، اما از طرفی هم ترس دارند که این شک‌ها و ترس‌ها صحت داشته باشند.

علائم رایج وسواس در افراد مبتلا به OCD عبارتند از:

• افکار تکراری و از دست دادن کنترل و یا ترس از اقدام به آسیب رساندن به دیگران
• کمال‌گرایی مانند ترس از دست دادن، ترس از فراموشی و صحت و سقم موضوعات
• احساس ناراحتی و ناامیدی، انزجار و شک به همه چیز

جبر ناخودآگاه

جبر ناخودآگاه مجموعه اقداماتی تکراری است که به صورت موقتی انجام می‌شوند و ناشی از وسواس فکری فرد هستند. افراد مبتلا به جبر ناخودآگاه بر این باورند که این اقدامات تکراری می‌توانند از بروز اتفاقات بد و ناگوار پیشگیری کنند. برخی از رفتارهای جبر ناخودآگاه در زندگی روزمره عبارتند از:

• «شستشو و نظافت»، از جمله شستشوی مداوم دست‌ها
• «چک کردن»، شامل چک کردن اعضای بدن یا بررسی اینکه اتفاق بد و ناگواری رخ نداده باشد
• «تکرار»، از جمله تکرار فعالیت‌های روزمره مانند دوباره خواندن مطالب و نشستن و برخاستن از صندلی
• «اجبارهای ذهنی»، از جمله دعا کردن برای پیشگیری از وقوع اتفاقات بد و همچنین بررسی و یادآوری حوادث ناگوار

جمع بندی